Search This Blog

31/10/2014

'ઉપકાર' ('૬૭) - Part 02


(ગયા અંકથી ચાલુ)


એક તરફ અમદાવાદના લાઇટ હાઉસ થીયેટરમાં જીતેન્દ્ર- બબિતાની ફિલ્મ 'ફર્ઝ'ના ૫૨- અઠવાડીયા પૂરા થયા ને બીજી તરફ રૂપમ ટૉકીઝમાં મનોજ કુમારની ફિલ્મ 'ઉપકારે' પણ એક વર્ષ પૂરૂં કર્યું. એ બન્ને ઘટના કોઇ એકાદ અઠવાડીયાના ગૅપથી સાથે બની. થીયેટરોમાં ભીડ જમા કરાવતું ૧૯૬૭નું આ સોલ્લિડ વર્ષ હતું. લાલ દરવાજે નવું નવું ખુલેલું રૂપાલી સિનેમા ભારતની પહેલી ૭૦ એમ.એમ.ની રાજ કપૂરની ફિલ્મ 'ઍરાઉન્ડ ધ વર્લ્ડ' શરૂઆતમાં તો ભીડ જમાવી ગયું, પણ એ ફિલ્મના કૅમેરામેન જી.સિંઘથી કોઇ ભૂલ થઇ હોય કે હજી આ થીયેટર ૭૦ એમ.એમ.ની ફિલ્મ પ્રોજૅક્ટ કરવા અપરિપક્વ હોય, પણ ફિલ્મ જોતી વખતે ફિલ્મના કલાકારોના કપાળ કપાતા હતા, એટલે કે, રાજ કપૂર કે રાજશ્રીના કપાળથી ઊંચે કૅમેરો જતો ન દેખાય, એમાં પ્રેક્ષકો ખીજાયા. વળી ફિલ્મ પણ ઢંગધડા વગરની હતી, એટલે બહુ ન ચાલી. આ ફિલ્મની માફક પરદેશના (જાપાનના) દ્રષ્યો બતાવતી સાયરા બાનુ- રાજેન્દ્ર કુમારની ફિલ્મ 'અમન' રેલ્વે સ્ટેશન સામેની અલંકાર ટૉકીઝમાં આવી, છતાં ફિલ્મ ધાર્યા કરતા ય વધુ ફાલતુ નીકળી. પણ એ પછી દિલીપ કુમારની ફિલ્મ 'રામ ઓર શ્યામ' ત્યાં જ રીલિઝ થઇ ને બોક્સ ઓફિસની જાહોજલાલી દેખાવા માંડી. રાજેશ ખન્નો કબૂલ નહતો કરતો કે, ફિલ્મ 'ઔરત' એની પહેલી ફિલ્મ હતી, તેને બદલે એ પોતે ચેતન આનંદની ફિલ્મ 'આખરી ખત'ને પોતાની પહેલી ફિલ્મ કહેવડાવતો. હકીકતમાં રીગલ ટૉકીઝમાં રજુ થયેલી ફિલ્મ 'રાઝ' પહેલા રીલિઝ થઇ હોવાથી લોકો તો એને જ ખન્નાની પહેલી ફિલ્મ માને ને ? એ 'ઔરત' ફિલ્મ રીલિફ ટૉકીઝમાં આવી ને પિટાઇ ગઇ. એને જલ્દી જલ્દી એટલે ઉતારી લેવાઇ કે દેવ આનંદની ઑલટાઇમ ગ્રેટ ફિલ્મ 'જ્વેલ થીફ'' રીલિફમાં રજુ કરી શકાય. નવાઇ લાગે, પણ એ જ અરસામાં અશોક ટૉકીઝમાં ફિરોઝ ખાન- મુમતાઝની ફિલ્મ 'સીઆઇડી ૯૦૯'ઓપી નૈયરના 'તોડી તબલાં ને ફોડી નાંખ પેટી' બ્રાન્ડના અલમસ્ત સંગીતને કારણે સારો બિઝનેસ કરાવતી હતી. રીગલમાં શશી કપૂર- રાજશ્રી- સંજય ખાનની ફિલ્મ 'દિલને પુકારા' મૂકેશના નવબહાર ગીત, 'વક્ત કરતા જો વફા, આપ હમારે હોતે..' છતાં કોઇ વકરો કરી ન શકી. લાઇટ હાઉસમાં ફિલ્મ 'ફર્ઝ'ની ૩૦-૩૫માં સપ્તાહમાં ય ટિકીટો નહોતી મળતી, ત્યાં એની સામે આવેલા લક્ષ્મી સિનેમામાં શશી કપૂર- શર્મીલા ટાગોરની 'આમને-સામને'માં કાગડા ઊડતા હતા. યસ. રૂપમ ટૉકીઝમાં મનોજની ફિલ્મ 'ઉપકારે' તો સિનેમાની બહાર 'હાઉસ ફૂલ'ને બદલે 'ભરચક'નું પાટીયું કાયમ લટકતું રાખ્યું હતું.

અમદાવાદમાં 'ઉપકાર' એક વર્ષ ચાલી, એ બધું બરોબર પણ એ કોઇ ગ્રેટ કે ક્લાસિક કહી શકાય એવી ફિલ્મ નહોતી, તો ફાલતુ ય નહોતી. આપણે એ વખતે જોઇ ત્યારે આપણને ગમી જ હતી, પણ આજે ૪૭- વર્ષ પછી આ ફિલ્મને ફરી જોઇ, ત્યારે આંચકો નહિ પણ એક નાનકડું આંચકુ જરૂર લાગી ગયું કે, શું જોઇને આ ફિલ્મ અમદાવાદીઓએ એક વર્ષ સુધી જોયે રાખી હશે ? અફ કૉર્સ, એ સમયની મોટા ભાગની ફિલ્મો કરતાં તો 'ઉપકાર' ઘણી સારી હતી અને પહેલી વાર દિગ્દર્શન હાથમાં લેનાર મનોજ કુમારનો ખભો થાબડવો પડે, એટલી (એ જમાના પ્રમાણે) 'હટકે' ફિલ્મ જરૂર બની હતી. હિંદી ફિલ્મોમાં, ખાસ કરીને ગીતોના 'ટૅકિંગ' (ફિલ્માંકન)માં વિજય આનંદ, રાજ કપૂર, ગુરૂદત્ત અને રાજ ખોસલાએ ગજબના કૌવત બતાવ્યા છે. ગીત તો રાબેતા મુજબ, માની લો કે, 'મેરે દેશ કી ધરતી, સોના ઊગલે...' ફિલ્માવાનું સોંપ્યું હોય તો સામાન્ય દિગ્દર્શક સામાન્ય રીતે જ એનું 'ટૅકિંગ' કરે, પણ મનોજ કુમારે એક પછી એક અદ્ભુત ઍન્ગલ્સથી પોતાની તમામ ફિલ્મોના ટૅકિંગ્સમાં પેલા માંધાતાઓની બરોબરી કરી છે.

'શોર' સુધી તો આલા કામો થયા છે, પણ પછી પ્રયોગો કરવામાં એના ફ્રૅમિંગ્સ બહુ લાઉડ થવા માંડયા. આપણને ય ખબર પડે કે, જસ્ટ... કોઇ અલગ શૉટ લેવા માટે મનોજે જરા વધુ પડતી 'નોંધાવી' છે.

'ઉપકાર' ખૂબ ચાલી, એના મુખ્ય કારણો પૈકીનું એક ખલનાયક પ્રાણનો બદલાયેલો રોલ પણ હતો. પ્રેક્ષકોએ એને હરદમ ગુંડા-મવાલી તરીકે જ જોયો હતો ને આ ફિલ્મમાં ય ગૅટ-અપ હલકટથી કમ નથી. પણ પ્રેક્ષકો દંગ રહી ગયા કે, પહેલી વાર આ ફિલ્મમાં પ્રાણ 'સારો માણસ' બન્યો છે અને હવે પછીની બધી ફિલ્મોમાં એ સારો જ રહેશે. 'મલંગ ચાચા'નું એનું પાત્ર મનોજ કુમારે સુંદર ઢબે ઉપસાવ્યું હતું. લોકો હજી આઘાતમાંથી બહાર નહોતા આવ્યા, એટલે હજી ફિલ્મ પૂરી થતાં સુધીમાં પ્રાણ જરૂર કોઇ બદમાશી કરશે, એવી શંકાએ પ્રાણના કૅરેક્ટરને વધુ ફૅમસ બનાવ્યું. બેશક એ ઑલટાઇમ ગ્રૅટ ઍક્ટર તો હતો જ ને એમાં 'સજ્જન બનવાની' પહેલી તક મનોજ કુમારે આપી, એમાં પ્રાણ છવાઇ ગયો. અમે તો આ ફિલ્મ વખતે માંડ કોઇ ૧૫ વર્ષના એટલે પોળને નાકે યાદ છે કે, 'ઉપકાર' જોઇને આવેલા દોસ્તોને શંકાભરી નજરથી પૂછીએ પણ ખરા કે, ''ના બે ના... હજી તું રૂપમમાં પાછો જા... પ્રાણીયાનો કોઇ ભરોસો નહિ.. ફિલ્મ પૂરી થયા પછી ય હીરોઇન ઉપર બળાત્કાર કરે એવો છે.''

અલબત્ત, પ્રાણને પહેલી વાર સજ્જનનો રોલ આપનાર મનોજ કુમાર નહિ, રાજ કપૂર હતો, ફિલ્મ 'આહ'માં એ રાજના દોસ્ત તરીકે બિલકુલ જૅન્ટલમૅન બની જાય છે ને ફિલ્મ પૂરી થયા પછી પણ બગડતો નથી. એક પગે લંગડા ફકીર મલંગ ચાચાના મુખે મન્ના ડે પાસે 'કસમે વાદે પ્યાર વફા સબ, બાતે હૈ બાતોં કા ક્યા ?' પ્રજાને આજ સુધી યાદ રહી ગયું છે. મન્ના ડે ના એ વખતે જુહુ ખાતેના 'આનંદન' બંગલામાં બે કલાક બેઠા પછી મેં એમને પૂછ્યું હતું કે, ''તમારી દ્રષ્ટિએ હિંદી ફિલ્મોનું આજ સુધીનું સર્વોત્તમ ગીત ક્યું ?' તો કાચી સેકન્ડમાં દાદાએ કહી દીધું, ''સવાલ હી પૈદા નહિ હોતા... લતા-રફી કા 'જો વાદા કિયા વો નિભાના પડેગા...'' થી વધુ સારૂં બીજુ કોઇ ગીત મને તો નથી લાગતું.'' એમણે વળતો હુમલો મારી ઉપર ય કર્યો કે, મને ક્યું ગીત સર્વોત્તમ લાગે છે ? તો મેં ય ક્ષણ બગાડયા વિના કહ્યું, ''દાદા, મારી હૈસીયત નથી કે, આવો જવાબ હું આપું, પણ મેં પૂછ્યું ત્યારે તમે 'કસમે વાદે પ્યાર વફા સબ...'ને પહેલું ગણશો, એવી મારી ગણત્રી હતી. જવાબમાં દાદાએ મારા ખભે હાથ મૂકીને કહ્યું, ''હા... I have tried to generate pathos with melody in that Song... do you think I succeeded? અગેઇન... મારા માટે એ કૉર્સ અને હૈસીયત બહારનો સવાલ હતો, પણ અત્યારે આપણા કામની વાતમાં, ઢોલ એ વખતે ઠોકાયું હતું ને પડઘો અત્યારે ય પડે છે કે, આ ગીતમાં દાદાએ માત્ર વેદના જ નહિ, ગીતની મૅલડી ય બરકરાર રાખી છે. એ વાત જુદી છે કે, આ ગીતમાં ગીતકાર ઇન્દિવરે ગ્રામરની આટલી મોટી ભૂલ કરી હોવા છતાં હજી સુધી કોઇનું ધ્યાન કેમ નથી ગયું ? ''... આસમાન પે ઊડનેવાલે મિટ્ટી મેં મિલ જાયેગા..''

તમને કાંઇ ખ્યાલ આવ્યો ? મને આવ્યો. 'ઊડનેવાલે' બહુવચનમાં વપરાયેલો શબ્દ છે, એ હિસાબે મિટ્ટી મેં મિલ જાયેગા' ન આવે. 'મિલ જાયેંગે' આવે તો ગીતનું મીટર સૅટ નથી થતું. અથવા તો, 'આસમાન મેં ઊડને ''વાલા''... લખો તો 'મિટ્ટી મેં મિલ જાયેગા' બંધ બેસતું આવે !

યસ. મલંગ ચાચાના રોલને વધુ પડતો ચગાવવાના મોહમાં મનોજ વ્યાવહારિકતા ભૂલી ગયો છે. યુધ્ધમાં સખ્ત જખ્મી થઇને લોહીલુહાણ મનોજ પાછો આવે છે ત્યારે એને સારવારમાં લઇ જવાને બદલે મલંગ ચાચા શેર-શાયરીઓની રમઝટ જેમ એક પછી ડાયલૉગ્સ ફટકારવા માંડે છે. થીયૅટરમાં ડાયલૉગ્સ દ્વારા તાળીઓ પડાવવાના ધખારામાં મનોજે વાત આખી લાઉડ બનાવી દીધી. નહિ તો એ જ મલંગ ચાચા પાસે આ ફિલ્મના કેટલાક સાહિત્યિક કક્ષાના સુંદર સંવાદો બોલાવ્યા છે. ફિલ્મના હીરોનું નામ 'ભારત' છે ને પ્રાણ એને સલાહ આપે છે, (૧) ''ભારત, જી ભર કે ઉપકાર કર લે, લેકીન પહેલે અપની સોચ...'' (૨) રામને હર યુગ મેં જનમ લિયા, મગર લક્ષ્મણ ફિર પૈદા નહિ હુઆ...' (૩) ગાંવવાલે જૂતે મારેંગે ઔર ગીનેંગે ભી નહિ (૪) ઇસ દેશ મેં રાશન પર ભાશન (ભાષણ) બહોત હૈ, પર ભાશન પર રાશન કોઇ નહિ.

આ સિવાય ઇન્દિવરે મુહમ્મદ રફીના ગીતમાં એક ટુકડો સરસ મૂક્યો છે, ''જીસ દેશ કા બચપન ભૂખા હો, ફિર ઉસકી જવાની ક્યાં હોગી ?''

પ્રેમ ચોપરા આજીવન ખલનાયક રહ્યો. એ જમાનામાં પર્સનાલિટી તો હીરો જેવી હતી, છતાં એ હીરો બન્યો જ નહિ, પણ આ ફિલ્મમાં મનોજે એને ઍક્ટિંગ બતાવી દેવાનો મોકો આપ્યો ને ચોપરો છવાઇ પણ ગયો. ૭૯ વર્ષના પ્રેમ ચોપરા (તા.૨૩ સપ્ટૅમ્બર, ૧૯૩૫) એ હમણાં જ પોતાની આત્મકથા બહાર પાડી છે, જેનું ટાઇટલ છે, 'પ્રેમ નામ હૈ મેરા.. પ્રેમ ચોપરા' વિલન હોવા છતાં સૉફ્ટ-વૉઇસમાં સંવાદો બોલવા એની આગવી સ્ટાઇલ છે. બહુ ઓછાને ખબર હશે કે, પ્રેમ ચોપરા રાજ કપૂરનો સગો સાળો થાય. તેમ જ મુંબઇના સ્ટેજ કલાકાર અરવિંદ જોશીના, હવે મોટું નામ ધરાવતા-પુત્ર અને હીરો શર્મન જોશીના પ્રેમ ચોપરા સસુરજી થાય. મુંબઇ બહાર હિંદી ફિલ્મના કલાકારોને જોવા ટોળા વળે છે, પણ મુંબઇમાં એ લોકો સામાન્ય નાગરિકોની જેમ ફરતા હોય છે. લોકોને ખબરે ય હોય છે કે, 'આ શત્રુધ્ન સિન્હા છે કે આ અક્ષય કુમાર છે.' તો ય કોઇ એમને ઊભું રાખતું નથી, નહિ તો પ્રેમ ચોપરા વર્ષોથી વહેલી સવારે ગાર્ડનમાં એના દોસ્તો સાથે ચાલવા જાય છે ને ભાગ્યે જ કોઇ નોંધ લે છે.

યસ, આ ફિલ્મ આટલી બધી સફળ થઇ, એના એક કારણમાં વી.એન.રેડ્ડીની મનોરમ્ય ફોટોગ્રાફી પણ છે. મોટા ભાગે આઉટડોર અને તે ય ખેતરોમાં શૂટિંગ થયું હોવાથી 'ઉપકાર' નું હરએક દ્રષ્ય રેડ્ડીએ જી-જાનથી ઉતાર્યું છે. કૅમેરા ક્યાં મૂકવો અને શોટ કેવો લેવો, એ ચોક્કસ મનોજ નક્કી કરે, પણ રેડ્ડી પણ મજેલો ટૅકનિશીયન હતો.

ફિલ્મમાં એવી કોઇ ફાઇટ છે પણ નહિ ને જેટલી છે, એ ફાઇટ- માસ્ટર રવિ ખન્ના અને બી.એમ.શેટ્ટીને કોઇ ગૌરવ અપાવે એવી નથી. એ જમાનાની ફિલ્મોની ફાઇટ્સ બહુ રદ્દી- ઘરાણાની રહેતી. આપણે નરી આંખે જોઇ શકીએ કે, મોંઢાથી અડધો ફૂટ દૂરથી મુક્કો ગયો છે ને કોઇ ઢીશુમ બોલે છે, એમાં માર ખાનારો ૨૦ ફૂટ દૂર જઇને કેવી રીતે પડે ?

મનોજને અપેક્ષિત ન હોય, એવા ય કેટલાક કૉમેડી દ્રષ્યો ભૂલમાં ભજવાઇ ગયા છે. ઘાયલ મનોજને લશ્કરી હૉસ્પિટલમાં લોહીની જરૂર પડે છે ને એની સાવકી પણ પ્રેમાળ માં કામિની કૌશલ દરેક ફિલ્મી માંવરોની માફક ડૉક્ટરને કહી દે છે, ''ડૉક્સાબ... જીતના ભી ખૂન લેના હો, લે લિજીયે મગર મેરે ભારત કો બચા લીજીયે'' ડૉક્ટર ના પાડે છે કે, 'બેન, તારૂં બ્લડ- ગ્રૂપ મનોજને મૅચ નથી થતું.' તો પેલી આંસુઓના ધધૂડા વહાવતી નવી ઓફર મૂકે છે, ''... તો ક્યાં...? મેરે આંસુઓ કી કોઇ કિંમત નહિ...?''

તારી ભલી થાય ચમની... ઘાયલ દર્દીને લોહીના બાટલા જ ચઢાવવા પડે, આંસુઓના નહિ. વળી, મનોજ કાંઇ નહિ ને સિપાહીના રોલમાં તો જાવા દો ભઇ' સા'બ... કેવો લાગે ? આપણને ખીલખીલાટ હસવું જ આવે- બીજું કાંઇ ન આવે એવી રીતે એ મોરચા ઉપર બંદૂક પકડે છે ને, વહેલી પરોઢના છાપાનો ફેરીયો સાયકલ પર બેઠો બેઠો આપણી બાલ્કનીમાં છાપું ફેંકે, એ ઢબથી મનોજ દુશ્મન છાવણી ઉપર હૅન્ડ- ગ્રેનેડ ફેંકે છે. બાકીના માણસો ય એના જ ને ? એટલે મનોજના બન્ને હાથ કાપવાનું હૉસ્પિટલમાં આશા પારેખ ઓપરેશન કરે છે, પણ બિલકુલ વહેલી સવારે તો એ તદ્દન ફ્રેશ થઇ ખેતરમાં ખબે હળ નાંખીને અધૂરૂં રહી ગયેલું ગીત, ''મેરે દેશ કી ધરતીઇઇઇ...'' પૂરૂં કરે છે.

એક વાતની કેવળ મને જ નહિ, તમને બધાને ય સમજ નહિ પડે કે, હિંદી ફિલ્મોના હીરાઓની માંવરો વિધવા જ કેમ હોય છે ? ધોરણ- ૬-બ ના બાળકોની જેમ એનો યુનિફોર્મ પણ નક્કી જ હોય, સફેદ સાડલો. આપણે એમ નથી કહેતા કે હીરોલોગની વિધવા માતાઓને રેડ- ટી શર્ટની નીચે સ્પોર્ટ્સ શૂઝ સાથે જીન્સ પહેરાવો, પણ વાસ્તવમાં કેટલી વિધવાઓ હવે ધોળા હાડલા પહેરે છે ? હસવું સાલું એ વાતનું આવે કે, પરદા ઉપર આવે ત્યારથી હીરોલોગની માંવરો રોતી જ હોય. નીસરણી ઉપરથી ય એ જ પડે પણ પાટો કપાળમાં જમણી બાજુએ લાલ ડાઘવાળો જ હોય.

આ બધી માંવરોને એક ડાયલોગ ફરજીયાત આપી દેવામાં આવે છે, ''આ ગયા મેરા લાલ..?'' પણ ડોસી, પેલો નજર સામે થાંભલા જેવો ઊભો છે તે આખો દેખાતો નથી તે પૂછે છે, ''આ ગયા મેરા લાલ...?'' પેલો ય હા પાડે છે, એમ નથી કહેતો કે, ''ના... હું નથી આયો.. હું તો હજી નીચે ઊભો છું.''

29/10/2014

મિ. બુચ

મારા ખાનદાનમાં એક વિસુભ'ઈ હતા. આજે નથી. નથી એટલા માટે કે, ભલભલા ઢાંકણાં દાંતોથી તોડવામાં એમની માસ્ટરી હતી. છેલ્લું ઢાંકણું તોડયું, એ ગળી ગયા. એમણે દેહ છોડી દીધો, પણ ઢાંકણું છોડયું નહિં. એ ગળાની વચ્ચોવચ ભરાઈ ગયું, એ દરમ્યાન એમણે શ્વાસના અનેક પ્રકારના અવાજો કાઢ્યા. બધાએ ભેગા મળીને એમનું ગળું હચમચાવ્યું. કોઈકે વળી ગળામાં સળીયો નાંખી જોયો, તો કોકે ગરમ દિવેલ રેડી જોયું, પણ ઢાંકણું ખસ્યું નહિં. એમાં કારણ તો ગુરૂત્વાકર્ષણનું હશે, પણ ઢાંકણું પેટ તરફ સરક્યું. પેટમાંથી પેલા ગળા જેવા અવાજો નહોતા આવતા... છેલ્લી એક હેડકીનો અવાજ આવ્યો અને અમારે રજાને દિવસે સ્મશાનનો ધક્કો પડયો. વાઈફ તો બહુ ખીજાણી કે, આવા ઢાંકણાં રવિવારોએ તે ગળાતા હશે? ''માણસું બીજાનો તો વિચાર જ નથી કરતા.''

પણ વિસુભ'ઈનું સમગ્ર જીવન ઢાંકણા તોડવામાં ગયું. રામ જાણે, એ જન્મ્યા ત્યારે એમની બા કઇ ફેક્ટરીમાં વિસુભ'ઈનાં દાંત બનાવી લાવ્યા હશે કે, ગમે તેવી શીશી લઇ આવો, ખુલતી ન હોય તો વિસુભ'ઇના દાંત ભલભલા બુલંદ દરવાજાઓ તોડી શકે, ત્યાં નાનકડું આવડૂં અમથું શીશું તો વિસુભ'ઈના ડાબા દાંતનો ખેલ કહેવાય! લોકવાયકા તો એવું ય કહે છે કે, વિસુભ'ઈએ એમની લોખંડી કરિયરમાં અનેક ગૅરેજોના તાળા કેવળ દાંતથી તોડયા હતા. અમુક નાજુક તાળાઓ ઉપર તો એમને દાંત બેસાડવા ય નહોતા પડતા. આરોપી તાળાં સામે જોઈને વિસુભ'ઈ હોઠ ખુલેલું સ્માઈલ આપે, એમાં ય એ તૂટી જતા.

ને આવી પ્રતિષ્ઠાત્મક કરિયર હોવા છતાં વિસુભ'ઈ ઘરમાં ફેઈલ જતા. થયો હશે કોઈ નાનકડો ઝગડો-બગડો ને ધાંય ધાંય થયેલા વિસુભ'ઈએ ગુસ્સામાં આવીને એમની સગ્ગી વાઇફના બાવડે બચકું ભર્યું. મને યાદ છે ને કે, લોકો ભેગા બી થઈ ગયેલા. નક્કી ગુણીબેનના બાવડે ત્રણ કાણાં પડી ગયા હશે. પણ એ ય વિસુભ'ઈની વાઇફ હતી. આવા તો બહુ બધા બચકાં જોઈ લીધેલા. સરવાળે રીઝલ્ટ એ હતું કે, બચકું ભર્યા પછી વિસુભ'ઈના દાંત અંદરની તરફ વળી ગયેલા ને ગુણીબેને તો બાવડાને ખાલી ખંખેર્યું જ હતું. સાલી આવી વાઈફ હોય તો એના પેટે છોકરાંછૈયાને બદલે લોખંડનું પીપડું જ બહાર નીકળે ! નીકળ્યું એ તો...! કહે છે કે, આવી ઢમઢોલ છોકરીને પરણવા માટે ત્રણેક મૂરતીયા જોઈએ... તો પ્રદક્ષિણા ફરીને એને પૂરી જોઈ શકે. એક-બેનું કામ નહિ.

મારા ઘરમાં ટોમેટો-કૅચઅપની બૉટલનું ઢાંકણું જામ થઈ ગયું. વિસુભ'ઈ તો વર્ષો પહેલા દેવ થઈ ગયેલા, એટલે એમને પાછા બોલાઈએ... એક ઢાંકણું ખોલવા, એ સમાજમાં સારું ન દેખાય, એટલે વાઇફે મને 'વિસુ-અવતાર' લેવાની પ્રપોઝલ કરી. ''અસોક, આ ઢાંકણું કે'દિ નું ખુલતું નથ્થી. જામ થઈ ગીયું લાગે છે. તમે જરા દાંત બેસાડો ને... કદાચ ખુલી જાય!'' મને સીતામાતાવાળો એ પ્રસંદ યાદ આવ્યો કે, સુવર્ણમૃગ લઈ આવવા એમણે ય શ્રી રામચંદ્રજીને આમ જ દોડાવ્યા હતા. પણ રામ આદર્શ પતિ હતા ને હું નહતો. કહે છે કે, રામ થવા માટે સીતા સમાન પત્ની જોઈએ. મારે તો સસુરજીનું ગોડાઉન ખાલી થયું, એમાં વધેલો છેલ્લો તાકો ઘેર લઈ આવવાનો હતો. નહિ તો વાઇફ જેવી બીજી તઈણ હતી ને ત્રણે ત્રણ પત્ની કરતાં પડકાર વધુ હતી. મને કહેવામાં આવ્યું હતું કે, મારા ત્રણેય સાઢુઓ એમને ભાગે આવેલી એક એક પત્નીને મિનિમમ ત્રણ-ત્રણ વખત પરણ્યા, ત્યારે એક લગન પૂરું થયું હતું. અમે તો હાળા રીસૅપ્શનોમાં ત્રણ-ત્રણ વખત ચાંદલા કરીને તુટી ગયેલા.

આ ચોથી હતી-મારાવાળી. મારામાં પાછી એ નૈતિક હિંમત નહિ કે, ઢાંકણું ખોલવાની એને ના પાડું. કહે છે ને કે, બધું અહીં ને અહીં ભોગવવાનું છે... ઉપર સ્વર્ગ કે નરક જેવું કાંઈ નથી... અને હોય તો ય, જે અહીં આવું જીવન ભોગવી ચૂક્યા હોય, એનું તો નર્કવાળા ય શું તોડી લેવાના છે? પાછું, આપણા મેરેજ થયા ત્યારે ડિમ્પલ તો ઝભલું પહેરીને ફરતી'તી, એટલે કોઈ ઉજળો વિકલ્પ પણ નહિ... આ તો એક વાત થાય છે!

મેં બૉટલ હાથમાં લીધી. મમતાભરી નજરે એના ઢાંકણા સામે જોયું. અંદર જઈને અરીસામાં જડબું પહોળું કરીને મારા દાંત પણ જોઈ લીધા. હું સખ્ખત હૅન્ડસમ લાગતો હતો... હવે નહિ લાગું. બોખા થઈ ગયા પછી સ્માઈલો આલવાની લઝ્ઝત ન મળે. હજી પૂરા બોખા થઈ જઈએ, તો ડૅન્ચરે ય કરાવી લઈએ, પણ આમાં તો ઉપરના ચાર ને નીચેના ત્રણેક દાંતો જ જવાના હતા. હજી દાઢો પડાવીએ ને અંદર ખોખું ખાલી હોય તો જાલીમ જમાનાની બુરી નજરોથી બચી શકાય છે, પણ આગળના સાત દાંત જવાથી જૂના જમાનાની ટપાલપેટી જેવું મોઢું લાગે. કોઈને બી અંદર આંગળી ફેરવવાનું ઝનૂન ઉપડે. મારે તો ઉપરથી જ મોંઢાની ડિઝાઈન ડીફૅક્ટિવ આવી છે. લોકોના મોઢાં આડી આંગળી મૂકી હોય, એવા આડા હોય છે. મારે ટોમેટો-કેચઅપની બૉટલના ઢાંકણા સરીખું ગોળ કુંડાળું આવ્યું છે. હસું ત્યારે પણ એ ગોળ આકૃતિમાં ખુલે છે. સ્માઈલોમાં બહુ પડતો નથી, કારણ કે, જગતભરના મનુષ્યો સ્માઈલ આપે, ત્યારે હોઠ પહોળા થાય છે... મારા હોઠના બન્ને ખૂણા એકબીજા તરફ આકર્ષાય છે ને ઉપરનો હોઠ વધુ ઉપર અને નીચેનો વધુ નીચે જાય છે. ચુંબનની તો એકે ય આકૃતિ પકડાતી નથી. ભૂતકાળમાં કોઈને કરવા ગયો છું, ત્યારે સ્ટીલની વાડકીમાં સોપારી ફરતી હોય, એવું પેલીને લાગતું.

''અસોક... આટલી બધી વારૂં કરવાની ઢાંકણા સામે જોવામાં? તોડતા કેટલા 'દિ કરશો?''

''આપણે નવી બૉટલ લઈ આવીએ તો? આને જવા દઈએ.''

''આના કરતા તો....''

મેં એને વચ્ચે જ અટકાવી દીધી. એટલા માટે કે, આના કરતા તો વિસુભ'ઈને પરણી હોત તો સારું થાત, એવું બોલી ન જાય...! ભલે એમાં મરત તો વિસીયો જ, પણ આપણને એમ કે, વાત ક્યાં આગળ વધારવી? મેં બોટલનું ઢાંકણું મોંઢામાં નાંખ્યું. કહે છે કે આમ કર્યા પછી, બન્ને હાથે બૉટલને જોરપૂર્વક પકડી રાખીને જમણી તરફ ફેરવવાની હોય છે, ડાબી તરફ નહિ. મારી લાઈફમાં મેં પહેલેથી જ ડાબા-જમણા વચ્ચે ભેદભાવ રાખ્યો નથી, પણ આમાં રાખવા જેવો હતો, કારણ કે, આમાં તો ઢાંકણું વધારે ટાઇટ થઈ ગયું. દવે-ખાનદાનના તમામ સભ્યો મુછમાં હસતા હતા. (ફક્ત પુરૂષ સભ્યો!)

''ડૅડ... આના કરતા તમે બૉટલનું તળીયું મોંઢામાં રાખીને ગોળગોળ ફેરવો. જલ્દી પાર આવશે.'' હવે છોકરાઓ ય મશ્કરી ઉપર ચઢ્યા હતા.

દેસી ઉપાય પણ આપણી પાસે હતો. બૉટલને વચ્ચેથી પકડીને બીજા હાથમાં ઢાંકણું પૂરજોશ ફેરવવાનું, પણ એ ઉપાય મારે વાપરવો નહતો. આદતના જોરે મારાથી રોજ સવારે ટુથપેસ્ટ પણ એવી જ રીતે પકડાઈ જાય છે. આખી પેસ્ટ ઉપર કચ્ચીને દબાવેલી મુઠ્ઠીનું જોર આવે, પછી ઢાંકણું ના ખુલે? બધું ય ખૂલે, પણ ટયુબમાંથી લિસોટો સીધો નીચે આવતો. નવસારી અને ભૂજ-કચ્છ બાજુ તો કહે છે, જામ થઈ ગયેલા ઢાંકણાંને એ લોકો બોટલને ઢાંકણા સાથે જમીન પર પછાડે છે. ખુલ્યું તો ઠીક છે, નહિ તો બૉટલ બીજી...!

બે-અઢી કલાક ટ્રાય મારવામાં નીકળી ગયા હતા. હવે તો આ લોકો સૅન્ડવીચ ઉપર કૅચઅપને બદલે ગોળનું પાણી ચોપડીને ખાવા માંડશે, એ બીકે પરાજય સ્વીકારીને બૉટલ વાઇફને આપી, ''આને ફેંકી દઈએ.''

એણે બહુ ઝેર ભરેલા સ્માઇલ સાથે બૉટલ હાથમાં પકડી. વૉશ-બેસિનનો નળ ખોલતી હોય એટલી આસાનીથી કાચી સેકંડમાં ઢાંકણું ખોલી નાંખ્યું. મને એ ન આવડયું કે, આવી બૉટલોના ઢાંકણાં ઉપર લૉકનું કામ કરતી પ્લાસ્ટિકની પટ્ટી ખેંચી કાઢવાની હોય છે.

સિક્સર

- કોઈપણ પ્રકારના ઝગડા, ધર્મ, રાજકારણ કે સમજ ભૂલીને આજે સમય આવ્યો છે, કેવળ દેશના સંરક્ષણનો...

ત્યારે પેલું નાનકડું બચોળીયું હજી ધરખમ પડેલા મારને ભૂલતું નથી ને એ જ જૂની પીપુડી વગાડે રાખે છે... એની બા ય ખીજાતા નથી... કૂવામાં હોય તો હવાડામાં આવે ને?

27/10/2014

ઍનકાઉન્ટર : 26-10-2014

* ઘણા લોકો પોતાની લાઇફ કરતા બીજાની લાઇફમાં વધારે દખલગીરી કરે છે...કારણ ?
- ઘણા તો વાઇફમાં ય કરતા હોય છે.
(ડૉ. રોહિત વેકરીયા, વિદ્યાનગર)

* માણસો પાપ એકાંતમાં કરે છે અને પૂણ્યો ઢોલ વગાડીને કેમ કરે છે ?
- જરા વિચારી જુઓ, એનાથી ઊલટું કરવા જાય તો હાલત આપણી શું થાય?
(રમેશ સુતરીયા-ટ્રોવા, મુંબઇ)

* આજની યુવાપેઢીને દેશપ્રેમ ફક્ત 'વૉટ્સઍપ' અને 'ફેસબૂક' પૂરતો જ છે?
- એનાથી ય કમ સે કમ, દેશભક્તિનો પ્રચાર તો થાય છે. આપણા ખરા દુશ્મનો સરહદ પર નથી, ધર્મ-સંપ્રદાયોમાં છે, ધર્મના ગુરૂઓ, સ્વામીઓ અને મહારાજ સાહેબોમાં છે, જ્ઞાતિચુસ્તોમાં છે. આ દેશને કોઇ બચાવે એમ નથી. ધરમ-બરમને તડકે મૂકી દેશભક્તિમાં લાગી જવાનો સળગતો સમય આવી ગયો છે.
(દીપેન ગોહેલ, રાજકોટ)

* તમને કેવું 'ફલર્ટ' ફાવે છે ?
- છટકાય એવું.
(ધુ્રવ પંચાસરા, વીરમગામ)

* જો તમે લેખક ન બન્યા હોત તો શું બન્યા હોત ?
- મૂરખ.
(જયમીન ઠક્કર, અમદાવાદ)

* તમને ડૉ. મનમોહનની ખુરશી ઉપર બેસાડવામાં આવે તો પહેલું કામ કયું કરો?
- સીટ સાફ કરી લઉં.
(પ્રણાલિ ગૌતમ શાહ, મુંબઇ)

* પત્ની અને ઘડીયાળ વચ્ચે શું તફાવત ?
- એ તો ખબર નથી, પણ તમે એ બંને બદલવાના ઝનૂનમાં આવી ગયા લાગો છો.
(જે. બી. સરવૈયા, વલાર-તળાજા)

* સીઝેરીયન ઓપરેશનને તમે કમાવાનું સાધન ગણાવ્યું છે, જેના દ્વારા કેટલાક ગાયનૅક ડૉક્ટરો પૈસા બનાવતા પણ હશે, પણ બધા ડૉક્ટરો એવા નથી હોતા...
- જ્યાં જૅન્યુઇન સીઝેરિયન કરવું પડે, એ સર આંખો પર... પણ નૉર્મલ ડીલિવરી થઇ જ શકતી હોય, છતાં પૅશન્ટસ્ને બીવડાવીને સીઝેરિયન કરતા ડૉક્ટરો માટે દુઃખ થાય જ. પૅશન્ટ ગરીબ હોય કે અમીર, જૅન્યુઇન નૉર્મલ ડીલિવરી કરાવતા બાકીના સેવાભાવી ડૉક્ટરો કેવળ સન્માનને નહિ, પ્રણામને પાત્ર છે.
(ડૉ. સોનલ શ્રોફ-ડૉ. વસંત શ્રોફ, બાજવા)

* 'રામનામ સત્ય હૈ,' તો 'રાવણ નામ...' ?
- મંદોદરીને ખબર.
(ધ્રુવ બી. પટેલ, આણંદ)

* રોબિન વિલિયમ્સે આપઘાત કર્યો. શું દુનિયાને હસાવનારને કોઇ હસાવનાર ન મળ્યો ?
- યોગાનુયોગ આજે 'મૅન્ટલ-હૅલ્થ ડે'ના રોજ આ જવાબ આપવા બેઠો છું. રોબિનની પુત્રી 'ઝેલ્ડા' એ જગતને અપીલ કરતા કહ્યું છે, માનસિક દર્દથી પીડાતા દર્દીઓની ખૂબ નજીક રહેજો. એમને એકલા પાડી ન દેશો.
(જીનેશ મહેતા, જામનગર)

* રોહિત શેટ્ટી 'સિંઘમ-૩'માં તમને રોલ ઑફર કરે તો કયો પસંદ કરો ?
- અજય દેવગણના બાબલાનો.
(દેવેન્દ્ર જાની, પેથાપુર)

* બે રૂપીયાના સિક્કા ઉપર બે આંગળીની છાપ શું સૂચવે છે ?
- ....કે, આ બે રૂપીયા છે.
(મયૂર બારૈયા, ભાવનગર)

* સવાલને 'એટેચમેન્ટ'માં ન પૂછાય, તો શેમાં પૂછાય ?
- 'ઍટેચી'માં....! સમજ પડી ને ?
(વિવેક મોનાણી, પોરબંદર)

* પાકિસ્તાન વિશે તમારે શું કહેવું છે ?
- 'જો લોગ અચ્છે વક્ત મેં, 'બડા ભાવ' ખાતે હૈં, વો બુરે વક્ત મેં 'વડા પાંવ' ખાતે હૈ...'
(જુગ્નૂ પટેલ, મેહસાણા)

* 'ઍનકાઉન્ટર' સૌથી છેલ્લે જ કેમ મૂકાય છે ?
- ભ'ઇ, જેનો અંતસારો, એનું સૌ સારૂં.'
(નીલેસ પાનસુરીયા, બાંટવા-દેવલી, અમરેલી)

* વર્ષોથી તમારા લેખો વાંચીને તમને મળવાની તીવ્ર ઇચ્છા થઇ છે. કોઇ ઉપાય?
- બસ... 'યૂ ટયુબ' પર જાઓ.. સર્ચમાં મારું નામ લખો. ઈચ્છો ત્યાં સુધી મળી શકશો.
(દીપેશ રાજ્યગુરૂ, સુરત)

* વર્તમાન વિષયો ઉપર પૂછાયેલા સવાલોને અગ્રીમતા આપો તો ?
- એક સપ્તાહમાં ૨૫-૨૬ સવાલો માંડ લઇ શકાય. વર્તમાન વિષય બીજે દિવસે તો પ્રાચીન થઇ જતો હોય છે.
(પ્રમોદ સિંઘલ, આબુ રોડ-રાજસ્થાન)

* બીજાને હસાવનારા પોતે દુઃખી કેમ હોય છે ?
.... ને તો ય, કોઇ રૂપીયો ય આલે છે, ભ'ઇ ?
(ભાર્ગવ માણેક, રાજકોટ)

* આજકાલ તો બધી ફિલ્મો રૂ. ૧૦૦-૨૦૦ કરોડનો ધંધો કરે છે... શું વિચાર છે, એકાદી ફિલ્મ બનાવવાનો ?
- જુઓ, કોઇ સારી હીરોઇન નજરમાં હોય તો કહેવડાવજો.
(ચિરાગ ઠકરાર, પૂણે-મહારાષ્ટ્ર)

* શું આખી જીંદગી ટેન્શનોથી ભરેલી છે ?
- ઊંઝામાં રહીને ટૅન્શનો ભરનારો પહેલો પટેલ જોયો.
(જીનલ પટેલ, ઊંઝા)

* સ્કૂલ અને કૉલેજ વચ્ચે શું તફાવત ?
- ચડ્ડી પહેરવાનો.
(પ્રીતેશ ચૌહાણ, કાલોલ)

* હું ઘણા સમયથી 'ઍનકાઉન્ટર' વાંચું છું. આટલા બધા હાસ્યસભર જવાબો વાઇફની મદદ વગર કેવી રીતે આપી શકો છો ?
- બસ.. વાઇફના કામો હું કરી આપું !
(પ્રિયંકા એમ.મોદી, અમદાવાદ)

* તમે વારેઘડીયે પંખો ચાલુ કરવાનું કહો છો, તો લાઇટ બિલનું શું ?
- એ મારે ભરવાનું હોત તો હું કદી પંખો ચાલુ કરવાનું કહેત ?
(શ્રુતિ એ. ગજ્જર, નડીયાદ)

* શું હવે પ્રિયંકા ચોપરા તમારી ફેવરિટ હીરોઇન બની ગઇ છે ?
- વૉટ ડુ યૂ મીન, 'હવે ?' આઇ મીન, તમે ફિલ્મ 'બોબી'ની હીરોઇનની જ વાત કરો છો ને ?
(જીયા સંજય અંધારીયા, ભાવનગર)

* હાસ્યલેખક સિવાય ફરી બીજો જન્મ મળે તો શું બનો ?
- અરે હાસ્યલેખક બનવા મળતું હોય તો ય આવતા જન્મે હું સાધુબાવો જ બનું. આમાં દસ હજાર લેખો લખું ને વંત્યાકે મળતું નથી... પેલામાં, 'જા બેટા, તેરા કલ્યાન હોગા...' કહેવાના કરોડ-બે કરોડ મળે !
(ચિંતન વ્યાસ, ધોરાજી-ધરની)

22/10/2014

જેન્તી જોખમ... બસ, હવે નથી !

એ વખતે પૂરા શહેરમાં કરફ્યૂ અને પોલીસે બેફામ ગોળીબાર કરીને અનેક નિર્દોષો કે દોષીઓને ઢાળી નાંખ્યા હતા. અમે ઢળાયા નહોતા, પણ દોષીઓ જરૂર હતા. અમે ખાડીયાના એટલે હખણા રહેવું લક્ઝરી ગણાય. સાંજે મોડેલ ટૉકીઝની બાજુમાં આવેલી પરમાર બૂટ હાઉસ તોફાનીઓએ તોડી. ફક્ત તોડી જ નહિ, લૂંટી પણ ખરી, કરફ્યૂ અને ગોળીબારો ફૂલ જોરમાં હોવા છતાં ! અમારા મોટા અને નાના સુથારવાડાને નાકે વગર તોફાને ય ટોળાં જામતા હોય, ત્યાં આ તો તોફાનો અને પોલીસની વાનો સામે ઢેખાળા ફેંકવાનો ઉત્સવ હતો. એટલે આવા શુભ પ્રસંગે તો ટોળાં બમણાં થઇ જતા. અમે સહુ હળીમળીને અમારા ભાગે પડતું આવેલું કૂંવારાપણું દૂર કરવાની વેતરણમાં પોળોને નાકે ઊભા રહેતા, જેથી ખાડીયાની કોઇ નિઃસહાય અબળાનું ભલું કરી શકાય. પણ છોકરીઓ ય ખાડીયાની હતી... બધી અક્કલવાળી નીકળી. આજ સુધીનો રૅકૉર્ડ છે... એકે ય છોકરી ખાડીયાના દેવ આનંદ કે રાજ કપૂરને પરણી નહિ. બહારના પ્રવાસીઓ ખાડીયામાં આવીને માલ સાફ કરી જતા ને અહીં અમે કૂંવારા ઊભા રહેતા.

જેન્તી જોખમ હળવળહળવળ થયે રાખતો. મને કહે, ''અસોકીયા, હેંડ ને, આપણે ય હાથ મારી આઇએ... બધા બૂટ-ચપ્પલ લઇ આવે છે.'' નૈતિકતા નહિ, ડરના માર્યા હું ના પાડતો રહ્યો, એમ એની હઠ બમણી થવા માંડી, છતાં હું માનતો નહતો. પણ એક દ્રષ્ય જોઇને જેન્તી ભૂરાયો થઇ ગયો. કાયમ ગંજીમાં ફરતા હોવાને કારણે નામ 'વિઠ્ઠલ ગંજી' પડેલું. બીજા બધા તો બૂટ-ચપ્પલ લઇને આવતા દેખાતા હતા. આ એક વિઠ્ઠલ જ ગંજીની પછવાડે ચપ્પલો લઇને પાછો જતો દેખાયો, એટલે જેન્તીએ કારણ પૂછ્યું. જવાબમાં વિઠ્ઠલે ઐતિહાસિક જવાબ આપ્યો, ''વાઇફ માટે ચપ્પલ લઇ તો આવ્યો'તો, પણ બે જોડી માપમાં નથી આવતી, તે બદલાવવા જઉં છું...!'

હવે જેન્તીથી ન રહેવાયું. ''અસોકીયા, હવે નહિ રહેવાય... લોકો તો સાલા બદલાવવા જાય છે, ને આપણે પહેલી જોડી ય નહિ લાવવાની ? હવે તો ચલ જ !''

બહુ ફફડતે હૈયે અમે બન્ને મંઝિલની રાહે નીકળી પડયા. કવિ નર્મદે પણ કહ્યું હતું, ''તારી જો હાક સુણી કોઇ ના આવે તો એકલો જાને રે, હોઓઓઓ, એકલો જાને રે...!'' (દવે સાહેબ, આવું નર્મદે નહિ, રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે કીધું હતું. જો કે, મેં માર્ક કર્યું છે કે, સમાજમાં ભૂલો ઊભી કરનારાઓ કરતા ભૂલો કાઢનારાઓની સંખ્યા મોટી છે. જેવા જેના લખ્ખણ !) અમે બન્ને ટાગોરની સલાહ માનવાને બદલે સાથે ચાલી નીકળ્યા. બાલા હનુમાન પહોંચીને ચારે બાજુ જોઇ લીધું. સુમસાન અંધારા અને નીરવ શાંતિ વચ્ચે પોલીસનો ખૌફ રાખવાની જરૂર નહોતી. આ બાજુ પતાસાની પોળે અને આ બાજુ ખાડીયા ચાર રસ્તે ભાવિ ઍન્જીનીયરોએ તારની વાડ પોલીસ-વાનને રોકવા બાંધી રાખી હતી. 'સબ સલામત' ભાળીને અમે 'પરમાર'માં ઘુસ્યા. અમારા સિવાય કોઇ નહોતું. અનેક લોકો અમારા પહેલા (હાથ નહિ), પગ સાફ કરી ગયા હતા.

અહીં મને આવા ડરની વચ્ચે ય હસવું એ આવ્યું કે, બુટ-ચપ્પલવાળાની દુકાનોમાં પેલી ઊંચી સીડી હોય છે, એના ઉપર ચઢીને જેન્તી ખોખાં તપાસતો હતો. સામાન્ય રીતે, ધરમની ગાયના દાંત ગણવાના ન હોય, પણ જેન્તી ચૉઇસનો માણસ. વાઇફને શું ગમે છે, એની એને ખબર અને એ જ ચીજવસ્તુ ઘેર લાવવાનો આગ્રહ રાખે. એક વાઇફની ચૉઇસમાં ગોથું ખાઇ ગયો હતો. મેં કીધું ય ખરૂં, ''માસ્તર, (અમે બધા જેન્તીને 'માસ્તર' કહેતા.) અત્યારે જે હાથમાં આવે એ લઇને હેંડવા માંડવાનું હોય...ચોઇસો જોવાની ન હોય !'' ભયનો માર્યો હું કંઇ લઇ ન શક્યો, પણ ત્યાં જ પોલીસ-વાનની સાયરન સંભળાઇ. બન્નેના પાટલૂન ભીનાં થઇ જાય એવું કાચી સેકન્ડમાં ફફડયા અને ભાગ્યા. પણ આ બાજુ ખાડીયા ચાર રસ્તે અને પેલી બાજુ પતાસા પોળે ભરચક પોલીસ-વાનો આવી ગઇ. ભાગવું ક્યાં ? ક્યાંય કશી સૂઝ ન પડી, એટલે બરોબર સામે આવેલા જાનીવાડામાં અમે બન્ને ભાગ્યા. ખાડીયાની મોટા ભાગની પોળોની જેમ આ પોળની બીજી બાજુથી બહાર નીકળાય એવું નહોતું, એટલે મરવાનું નિશ્ચિત હતું. મરવાનું ન હોય, તો લાઇફમાં ન ખાધા હોય, એવા પોલીસના ડંડા બેશુમાર માત્રામાં ખાવાના નક્કી હતા. ગભરાઇને અમે બન્ને પોળના સૌથી છેલ્લા મકાનના અંધારા ઓટલે ચઢીને ઊભા રહી ગયા. બહાર પોલીસોની ગાળો અને ડંડા પછાડવાના બિહામણા અવાજો આવે. હું છ-સાત હપ્તે બોલી શક્યો, ''માસ્તર... પોલીસ આઇ ગઇ છે.. હવે મરવાના છીએ.'' જેમના ઓટલે ઊભા હતા, એ મકાનના માલિક કોઇ માજી હતા. એ બધું અંદર અમારી વાત સાંભળે. દયાથી પ્રેરાઈને એમણે હળવેકથી દરવાજો ખોલીને છપછપ અવાજે કહ્યું, ''બેટા, અંદર આવતા રહો. સારા ઘરના લાગો છો.''

એ વખતે અમને તાબડતોબ યાદ આવ્યું કે, આપણે તો સારા ઘરના છીએ, એટલે મેં માજીને કહ્યું, ''બા, અમે તો શ્રી. બાલા હનુમાનજીના પવિત્ર દર્શને આવ્યા હતા... ને પોલીસ આઇ ગઇ...''

માજીએ કહ્યું, ''હા ભ'ઇ... આજકાલ સારા માણસોનો તો જમાનો જ નથી. એક તરફ તમારા જેવા સજ્જનો છે ને ત્યાં કોક હરામીઓએ બૂટ-ચપ્પલની દુકાન તોડી ને લૂંટી છે... પછી તો પોલીસ ડંડા મારે જ ને ? તમે ત્યારે ગભરાયા વગર શાંતિથી ઉપર જતા રહો.''

અહીં જેન્તીને લોચો પડયો. અંધારામાં ઉપરના માળે જતા એને સદ્બુદ્ધિ સૂઝી ને શર્ટની પાછળથી ચોરેલી ચપ્પલો કાઢીને દાદરાના પગથીયાં વચ્ચે મૂકી દીધી. સવારે માજી આ, 'સારા ઘરના' છોકરાઓ વિશે શું વિચારશે, એ વિચાર્યા વગર અમે મકાનને ધાબે પહોંચી ગયા.

તમને ખાડીયાની જ્યૉગ્રાફી ખબર હોય તો આજે ય આખું ખાડીયા એક મોટા રો-હાઉસીસ જેવું છે. મકાનો જ નહિ, તમામ પોળો પણ એકબીજાથી જોડાયેલી. પતંગના શોખને કારણે છાપરાં કૂદવામાં અમારા સહુની માસ્ટરી હોય. કોઇ ન માને. પણ બાલા હનુમાનના જાનીવાડાના મકાનથી કૂદતાં કૂદતાં અમે ઠેઠ મોટા સુથારવાડાના શંભુ નિવાસ કાચી મિનિટોમાં પહોંચી ગયા. સહુ ચિંતાથી અમારી રાહ જોતા હતા. બધાને ડર કે, અમને પોલીસે ઝાલ્યા લાગે છે. અમને 'ગ્યારહ મૂલ્કોં કી પુલીસ' નહિ, પણ અમદાવાદની પુલિસ જ ઢુંઢતી હતી. પણ મિત્રો, સાચને શું કદી આંચ આવે ? (જવાબ : કદી ન આવે. જવાબ પૂરો)

જેન્તી જોખમના જોખમીપણાની શરૂઆત પણ અજીબોગરીબ તબક્કાથી થઇ હતી. હું સાયકલના પૅડલ મારતો મારતો કાંકરીયાથી આવું ને સિટી મિલ કમ્પાઉન્ડ પાસે મારી નજર શિરીષ પર પડી. હું તો મારી 'ફેરારી'માં લિફટ આપતો હોઉં, એમ ઑફર કરી, ''શિરીયા, બેસી જા.'' એણે ચાલવાનું ચાલુ રાખીને કહ્યું, ''ના અસોકીયા... ડબલ-સવારીમાં પોલીસ પકડે.''

અહીં મેં જીવનનો એ રાહ અપનાવ્યો હતો કે, સાયકલ પર કોઇ પણ ગૂન્હા માટે પકડાઉં, તો પૂરા કૉન્ફિડન્સથી નામ સાચું લખાવીને સરનામું ખોટું લખાવવાનું. જેથી પકડવા આવે ત્યારે પોલીસ ગોટે ચઢે. મેં માસ્તરને સમજાવ્યા કે, ''ચિંતા નહિ કરવાની. નામ સાચું લખાવવાનું ને ઍડ્રેસ મારી બાજુનું. અશોક દવે, ૧૦૭૨, બાબુભાઇ મિસ્ત્રીનું મકાન, શામસંગાની પોળ, સારંગપુર, અમદાવાદ.'' આટલું કૉન્ફિડૅન્સ અને ઝડપથી બોલી જવાનું. તારો ઘર નં. ૧૦૭૩. કોઇ નામ નહિ લે.'' એ સાયકલની પાછળ બેસી ગયો ને બરોબર ખાડીયા ચાર રસ્તે પોલીસે અમને પકડયા. માસ્તરને દૂર ઊભા રાખીને પોલીસે પહેલા મને બોલાવ્યો. હું પોપટની માફક બધું બોલી ગયો. મને પૂછ્યું ય ખરૂં, 'પેલાનું નામ-સરનામું શું છે ?' મેં નામ સાચું આપીને કહ્યું, ''બસ સાહેબ..મારી બાજુનું જ મકાન...૧૦૭૩.''

મને દૂર ઊભો રાખીને પોલીસે માસ્તરને બોલાવ્યો. મારૂં નામ તો એણે સાચું કહ્યું, પણ એનું સરનામું સાચું બોલી ગયો. ''શંભુ નિવાસ, નાનો સુથારવાડો, ખાડીયા.'' પોલીસની ભ્રમરો તંગ. એણે માસ્તરને જ પૂછ્યું, ''પેલો તો કહે છે, તું શામસંગાની પોળમાં રહે છે....?''

''સાહેબ, એ તો જુઠ્ઠો છે. મને ય શીખવાડતો'તો કે, પોલીસને ઉલ્લુ બનાવવા આપણે સરનામું ખોટું લખવાનું.''

પોલીસે એને જવા દીધો ને, મને ઠેઠ સવાર સુધી ચૉકીમાં બેસાડી રાખ્યો.

આવા અનેક કિસ્સાઓથી એનું નામ જેન્તી જોખમ પડયું, પણ એને ઓળખનારૂં આખું ખાડીયા સહમત કે, એના જેવો ભલો અને ગાંઠના ગોપીચંદનો કરીને દોસ્તોના કામમાં આવે એવો બીજો દોસ્ત નહિ મળે. અમેરિકાના ન્યુ જર્સીના ફલોરેન્સમાં એના મધર સાથે એકલો રહે. ત્યાં વડીલોના સૅન્ટરો ચાલે, એમાં એની વિશિષ્ટ સેવાઓ હોય. પોતાને મળતી વિના મૂલ્ય ભેટો કે રોકડ પણ એ અન્ય જરૂરતમંદ વડીલોને આપી દે. ઍલિસબ્રીજના દાળીયા બિલ્ડિંગમાં પણ એ રહે, એટલે વી.એસ. હૉસ્પિટલ તદ્દન નજીક. ખાડીયાનું કોઇપણ દાખલ થયું હોય તો શિરીષ ઘેરથી ટીફિન અને બે ટાઇમ ચા-નાસ્તો લઇ જાય..માત્ર દોસ્તો માટે નહિ...માણસ ખાડીયાનું હોવું જોઇએ. હૉસ્પિટલમાં રાત રોકાવું, એને માટે સ્વાભાવિક થઇ પડયું હતું. અમે સમજાવીએ કે, ''તારી પાસે રાત રોકાવીને સાલાઓ ઘેર મસ્તીથી સુઇ જાય છે. માસ્તર, તારે જરૂરત હશે તો એમાંનો એકે ય ખબર કાઢવા ય નહિ આવે.'' તો જવાબ મળે, ''અસોકીયા, આપણે આપણી ફરજ નહિ ચૂકવાની. હું મરૂં ને આજુબાજુ પાંચ હજારનું પબ્લિક હોય તો ય મને બચાવી શકવાનું છે ?''

અને અમેરિકાના એના ઘરમાં એ હાર્ટ-ફૅઇલથી દેવ થઇ ગયો, ત્યારે સાચ્ચે જ, એની આજુબાજુ કોઇ નહોતું. એકલો જ ગયો...''તારી જો હાક સુણી કોઇ ના આવે તો એકલો જાને રે...''

સિક્સર

જેન્તી જોખમનું એક વાક્ય હંમેશા યાદ રહેશે, ''એવા દોસ્તો ઉપર ભરોસો નહિ કરતો, અસોકીયા....જેના ઘેર પુસ્તકનાં કબાટ કરતાં ટીવી મોટું હોય !''

19/10/2014

ઍનકાઉન્ટર : 19-10-2014

* સ્ત્રીની સલાહ ઊલટી માનવાથી ફાયદો થાય છે... સાચું ?
- મનમોહનને પૂછો.
(રમેશ સુતરીયા - ટ્રોવા, મુંબઇ)

* તમે સાચેજ 'વર્સાચી'નું પર્સ લીધું ?
- ના. ખોટેખોટું લીધું.
(ચંદ્રકાંત બગડીયા, પૂણે- મહારાષ્ટ્ર)

* 'પીકે'ના પોસ્ટર દ્વારા આમિર ખાન શું સંદેશો આપવા માંગે છે ?
- હી હૅઝ નથિંગ ટુ હાઇડ !
(જીતેન્દ્ર કેલા, અમદાવાદ)

* મોદી સ્ટેજ પર આવે ત્યારે શ્રોતાઓ 'મોદી... મોદી...'ની બૂમો કેમ પાડે છે?
- રાહુલબાબા આવે ત્યારે આવી બૂમ પાડવાથી બા ખીજાય માટે.
(સાગર સુરતી, ફૉર્ટ સોનગઢ)

* 'કૉમેડી વિથ કપિલ'માં તમને જોવા છે...
- પુરૂષો સ્ત્રી બને, એ વાતની મને ચીતરી ચઢે છે.
(અનુરાગ મજમુદાર, વડોદરા)

* ફરાળી ભેળ, ફરાળી ઢોંસા, ફરાળી પિત્ઝા... હવે ?
- ફરાળી મગજ... ફરાળી લોહી... ફરાળી હૃદય...
(ડૉ. મનોજ કે. ખત્રી, વડનગર)

* તમારીદ્રષ્ટિએ જીવનની સુખદ સ્થિતિ કઈ ? પરણ્યા પહેલાની કે પછીની ?
- આ સવાલ હું કુંવારો હોઉં, ત્યારે પૂછવો.
(મુસ્તફા દાહોદવાલા, અમદાવાદ)

* મંદિરમાં જઈને ઘંટ કેમ વગાડાય છે ?
- આજુબાજુના ભક્તોને આપણા આવવાની જાણ કરી શકાય.
(મેહુલ ઠાકોર, દેસાઇપુરા- બાયડ)

* કોઇ સુંદર છોકરી તમારો મોબાઇલ નંબર માંગે તો આપો ?
- આપું છું, પણ પછી ફોન એમની મમ્મીઓ કરે છે.
(જયમિન ભટ્ટ, અમદાવાદ)

* તમારા જેવા મોટા ગુજરાતી હાસ્ય લેખકો આજની પેઢીમાં તો જોવા નથી મળતા. તમારા પછી આ વારસો કોણ સંભાળશે ?
- મને ય એ જ ચિંતા છે. ચલો, હું આવતી પેઢી સુધી ખેંચી નાંખુ છું.
(અવનિ શાહ, મુંબઈ)

* પુરૂષની જીંદગીમાં સ્ત્રીનું મહત્ત્વ શું છે ?
- એકાદ-બેની મને ખબર ન હોય.
(માસ્ક પટેલ, અમદાવાદ)

* સ્વિમિંગ કોસ્ય્ચૂમમાં તમને કોણ વધારે ખૂબસુરત લાગી ? અક્ષય કુમારની સાસુ કે અશોક દવેની સાસુ ?
- અમારામાં પરસ્ત્રી માતા સમાન ગણાય છે, પરસાસુ નહિ.
(રેણુ દેવનાણી, અમદાવાદ)

* મારે નામ બદલવાનો વિચાર છે. આપનું કોઇ સૂચન ?
- 'વિપુલ'ને બદલે 'ફળફૂલ ચુડાસમા' કરી નાંખો. નામથી તો મહેંકશો.
(વિપુલ બી. ચુડાસમા, ભાવનગર)

* કોંગ્રેસની હાર માટે રાહુલ ગાંધી જવાબદાર નથી.... !
- રાહુ...!!!! નામ કંઇ સાંભળ્યું હોય એવું લાગે છે. શું આ ભ'ઇ કોઇ બંધ પડેલી મિલના કામદાર છે ?
(ડૉ. ભાલચંદ્ર હાથી, ગાંધીનગર)

* એક કૉલમ 'રવિવારની સાંજે' કેમ રાખી ન શકાય ?
- આ લોકો તો આ કૉલમે ય બંધ કરવાના પ્લાનમાં છે.
(નાદિશાહ ભૂલાણી, મુંબઇ)

* શુધ્ધ પ્રેમની વ્યાખ્યા શું ?
- મેં વ્યાખ્યાઓ શોધવામાં ટાઇમ નહોતો બગાડયો.
(ડી. વી. પરમાર, સંખેડા)

* નારી એટલે શક્તિ ને પુરૂષ એટલે સહનશક્તિ. તમે સહમત ખરા ?
- સહેજ પણ નહિ. પુરૂષ એટલે શક્તિ અને પુરૂષ એટલે જ સહનશક્તિ.
(ડૉ. રોહિત વેકરીયા, વલ્લભ વિદ્યાનગર)

* 'કીક' જેવી ફિલ્મો રૂ. ૨૦૦-કરોડની કમાણી કરે, એમાં પ્રેક્ષકોનું લૅવલ ક્યાં આવ્યું ?
- એ લેવલને 'કીક' વાગી કહેવાય !
(જયેશ અંતાણી, ભાવનગર)

* પ્રેમ ન સમજી શકાય એવી વાત છે, પણ બધાના માથે લગ્નનું ભૂત કેમ સવાર હોય છે ?
- ચૂડેલ મેળવવા.
(ધ્રુવ પંચાસરા, વીરમગામ)

* તમને આટલા બધા જવાબો આવડે છે, તો 'કૌન બનેગા મહાકરોડપતિ'માં કેમ નથી જતા ?
- ત્યાં તો બુધ્ધિવાળા જવાબો આપવા પડે છે.
(પારૂલ સુનિલ ગઢીયા, રાજકોટ)

* સ્ત્રીઓ માથામાં તેલ તો પોતાના ઘરનું નાંખે છે, એમાં તમને શું વાંધો છે ?
- એવું ચીંકણું માથું જોવું અમારે પડે છે, એમને પોતાને નહિ.
(કાંતિલાલ ખંડોર, મુંબઇ)

* સ્ત્રીને કેવી રીતે મનાવાય ?
- એટલા બધા ખરાબ દહાડા આવી ગયા છે ?
(ભાવિક રાઠોડ-પલાડી- વિસનગર)

* કહે છે કે ઘડપણ ભૂંડું હોય છે. તમે સુઉં કિયો છો ?
- આવે પછી કહું.
(જીયા પટેલ, ભાવનગર)

* પરદેશમાં ક્રિકેટરોને પત્ની/પ્રેમિકાને સાથે લઈ જવા ઉપર પ્રતિબંધ મૂકવો જોઈએ. સુઉં કિયો છો ?
- ભ'ઇ, લઇ જવા દો ને... ત્યાં બીજી પાંચને પત્ની બનાવે, એના કરતાં સાથે થર્ડ-અમ્પાયર સારો.. આઇ મીન, સારી !
(પરેશ અંતાણી, રાજકોટ)

* પહેલા એવું કહેવાતું કે, 'ધોતીયાં ઢીલા થઇ ગયા...' હવે જીન્સના જમાનામાં શું કહેવું ?
- ધોતીયાં હજી ઢીલાં નથી થયા... જીન્સ કરતાં ધોતીયું મોંઘું આવે છે.
(ચિત્તરંજન વરીયા, ગાંધીનગર)

* તમને કદી નૅગેટીવ આનંદ આવે છે ખરો ?
- હા, સ્પૅનની બુલ-ફાઇટમાં જ્યારે બુલ બુલફાઇટરને શિંગડા વડે રહેંસી નાંખે છે, ત્યારે હું રાજી થઇ જઉં છું. બુલના શરીરમાં ખૂંપેલો એક એક ભાલો મને વાગ્યો હોય, એવું દુઃખ થાય છે.
(પરીંદા મનોહર પરીખ, વડોદરા)

* અંગત જીવનમાં તમારી હ્યૂમર બધા સમજી શકે છે ખરા ?
- હા. એક દોસ્તના ડૉક્ટર-પત્ની મારા માટે કૉફી બનાવી લાવ્યા. મેં કીધું, 'સૉરી, મને ડાબી બાજુ નાકાવાળો કપ જ ફાવે છે.' મૂંઝાઇ ગયા. ઠેઠ બીજે દિવસે ફોન આવ્યો કે, 'મજ્જાક કરતા'તા ને ? હું આખો દિવસ ઘરમાં ડાબી બાજુ નાકાવાળો કપ શોધતી રહી... એ તો તમારા ભાઇએ કીધું કે, 'દાદુ, મજાક કરે છે...' બસ ને ...?
(પૂર્વી ક્ષિતિજ શાહ, અમદાવાદ)

17/10/2014

'ઉપકાર' ('૬૭) - Part 01

મિસ્ટર ભારતની ફિલ્મ ઉપકાર
- કસમેં વાદેં પ્યાર વફા સબ, બાતેં હૈં બાતોં કા ક્યા...?


ફિલ્મ : 'ઉપકાર' ('૬૭)
નિર્માતા : હરકિશન મીરચંદાણી
દિગ્દર્શક : મનોજ કુમાર
સંગીત : કલ્યાણજી-આણંદજી
ગીતકાર : ઇંદિવર
રનિંગ ટાઇમ : ૧૭૫-મિનિટ્સ/૧૮ રીલ્સ
થીયેટર : રૂપમ (અમદાવાદ)
કલાકારો : મનોજ કુમાર, આશા પારેખ, પ્રાણ, પ્રેમ ચોપરા, કન્હૈયાલાલ, ગુલશન બાવરા, સુંદર, મોહન ચોટી, ડૅવિડ, અસિત સેન, કામિની કૌશલ, ટુનટુન, મદન પુરી, કૃષ્ણ ધવન, મનમોહન કૃષ્ણ, અરૂણા ઈરાની, માસ્ટર મહેશ, મેહમુદ જુનિયર, રામમોહન, મનમોહન અને ઇંગ્લિશ અભિનેત્રી કેટરીના કિંગ.




ગીત
૧. દીવાનોં સે યે મત પૂછો, દીવાનો પેં ક્યા ગૂઝરી હૈ... - મૂકેશ
૨. મેરે દેશ કી ધરતી સોના ઊગલે ઊગલે હીરેમોતી... - મહેન્દ્ર કપૂર
૩. હર ખુશી હો વહાં, તૂ જહાં ભી રહે, જીંદગી હો વહાં... - લતા મંગેશકર
૪. ગુલાબી રાત ગુલાબી, ગુલાબી રાત કી હર બાત.... - આશા ભોંસલે
૫. આઇ ઝૂમ કે બસંત.... - આશા ભોંસલે, મહેન્દ્ર કપૂર, મન્ના ડે
૬. કસમે વાદેં પ્યાર વફા સબ, બાતેં હૈં બાતોં કા ક્યા... - મન્ના ડે
૭. પીલી પીલી સરસોં ફૂલી... - આશા, શમશાદ, મહેન્દ્ર, સુંદર, મોહન ચોટી
૮. યે કાલી યે કાલી રાત હૈ કાલી (બે પાર્ટમાં)... - મુહમ્મદ રફી
ગીત ૧: કમર જલાલાબાદી, ગીત ૨-૩ : ગુલશન બાવરા ગીત ૪,૬,૮ ઇંદિવર અને ગીત ૫ : પ્રેમ ધવન.

ફિલ્મફૅર બેસ્ટ ફિલ્મ : ઉપકાર
બેસ્ટ ડાયરેક્ટર : મનોજ કુમાર
બેસ્ટ સહાયક અભિનેતા : પ્રાણ
બેસ્ટ સ્ટોરી રાઇટર : મનોજ કુમાર
બેસ્ટ ડાયલોગ રાઇટર : મનોજ કુમાર
બેસ્ટ લિરીસિસ્ટ : ગુલશન બાવરા
(મેરે દેશ કી ધરતી માટે)

ટ્રેજી-કૉમેડી એ વાતની છે કે, આ જ ફિલ્મને ભારત સરકારનો ઇ.સ. ૧૯૬૭-ની સાલની બીજા નંબરની શ્રેષ્ઠ ફિલ્મનો ઍવૉર્ડ મળ્યો, પણ પહેલા નંબરે કોઇ ફિલ્મને ઍવૉર્ડ નહિ. બહુ ઓછાને ખબર હશે કે, ભારત સરકાર એવી ફિલ્મોને 'શ્રેષ્ઠ ફિલ્મો'ના ઍવૉર્ડ્સ આપે છે, જેમાં સરકારને કાંઈ સમજ ન પડી હોય. વિશ્વાસ ન આવતો હોય તો આજ સુધી સરકારે ઘોષિત કરેલી શ્રેષ્ઠ ફિલ્મોની યાદી જુઓ....ઊંઘમાં બી જવાશે કે, આ શ્રેષ્ઠ ફિલ્મ હતી ?

મૂળ તો રાજેશ ખન્નાને આ ફિલ્મ 'ઉપકાર' માટે સાઇન કરવામાં આવ્યો હતો, પણ એ જ તબક્કામાં એ, યુનાઇટેડ પ્રોડયુસર્સ અને ફિલ્મફૅર આયોજીત ઑલ ઇન્ડિયા ટૅલેન્ટ કૉન્ટેસ્ટ જીતી ગયો, એટલે મનોજ કુમારે એને પડતો મૂક્યો. રાજેશ ખન્નાએ ક્યા રોલ માટે મનોજે પસંદ કર્યો હતો, જાણો છો ? એને બદલે લેવાયેલા પ્રેમ ચોપરાના રોલ માટે. (તો જીવ્યો ત્યાં સુધી ખન્નો હીરોને બદલે ધર્મેન્દ્ર જેને ''કૂત્તેએએએ...'' કહે છે, એવા વિલનના રોલ કરવા કરતો હોત!) મનોજ કુમારની જેમ સુનિલ દત્તે પણ આવું બીજું પાપ કર્યું હતું, અનુક્રમે ફિલ્મ 'રોટી, કપડા ઔર મકાન' અને ફિલ્મ 'રેશમા ઔર શેરા'માં અમિતાભ બચ્ચનને 'શોલે'ના સામ્ભા જેવો ફાલતુ રોલ આપીને ! એ વાત જુદી છે કે, ''તો ય'' બચ્ચન આખરે સુપર સ્ટાર થઇને રહ્યો. બચ્ચન પણ પછી આખી જીંદગી સુનિલ દત્ત કે મનોજ કુમાર સાથે બોલ્યો નથી.

મનોજે પોતે લખેલી વાર્તા કંઇક આવી હતી : એક નાનકડા ગામનો કિસાન મનોજ કુમાર તેના નાના ભાઈ પ્રેમ ચોપરાને વધુ અભ્યાસાર્થે પરદેશ મોકલે છે, જે પાછો આવીને ઘરનો જ ઘાતકી થઇ મનોજ પાસે ઘરની જમીન-જાયદાદમાં ભાગ માંગે છે. દરમ્યાનમાં ૧૯૬૫-માં પાકિસ્તાન સામે આપણું યુદ્ધ ફાટી નીકળતા મનોજ ખેડુત મટીને સૈનિક બનીને યુધ્ધમાં જતો રહે છે, એનો લાભ લઇને પ્રેમ ચોપરા એના કાકા મદન પુરીના સાથમાં ડ્રગ્સ વેચવાના કાળા ધંધામાં પડીને મનોજની મિલ્કત આંચકી લેવાના પેંતરા રચે છે. મનોજ યુદ્ધનો હીરો બનીને વિજય સાથે પાછો આવે છે અને મનોજના બનેવી દ્વારા પ્રેમ ચોપરાને પોલીસમાં પકડાવી દે છે. પ્રેમને પસ્તાવો થતા એ પણ મોટા ભાઇ મનોજના પગલે આદર્શ ભારતીય બનવાનું સ્વીકારી લે છે. આ ફિલ્મના કેટલાક લૅન્ડમાર્કસ પણ થયા. એક તો ૧૯૬૭-માં રીલિઝ થયેલી તમામ ફિલ્મો કરતા સૌથી વધુ ધંધો 'ઉપકારે' કર્યો. એ વખતના લોકપ્રિય વડાપ્રધાન સ્વ. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીએ મનોજની અગાઉની ફિલ્મ 'શહીદ' જોયા પછી મનોજને 'જય જવાન, જય કિસાન' સૂત્ર ઉપર દેશભક્તિની કોઇ ફિલ્મ બનાવવાની શીખ આપી ને મનોજે પહેલી વાર પોતે દિગ્દર્શક બનીને એની આવનારી ફિલ્મોમાં પોતાને માટે 'મિસ્ટર ભારત'નો સ્વલિખિત ઇલ્કાબ પહેરી લીધો. આશા પારેખ પાસે મનોજ કુમારે એક ડૉક્ટરના રોલમાં પરિવાર નિયોજનનો પ્રચાર કરાવ્યો. ખૂંખાર વિલન પ્રાણે પહેલી વાર ખલનાયકી છોડી, તે આ ફિલ્મના મશહૂર 'મલંગ ચાચા'ના રોલથી. એક સમયની હીરોઇન કામિની કૌશલ આ ફિલ્મથી માત્ર મનોજની નહિ, બાકીના તમામ હીરોલોગની પર્મેનૅન્ટ માં બની ગઈ. (કામિનીનું વૃધ્ધત્વમાં 'આ ઉંમરે' મા બનવું કેવળ 'ફિલ્મી' મા સમજવું : સમજાવટ પૂરી)

મૂળ નામ 'હરિકૃષ્ણગીરી ગોસ્વામી' ધરાવતા મનોજ કુમાર અફ કૉર્સ... બે-ચાર ફિલ્મો પૂરતો ખૂબ સારો દિગ્દર્શક હતો. (મારા આ નિવેદનમાં સુધારો કરીને 'બે-ચાર'ને બદલે 'બે-ત્રણ' વાંચવું. એની પ્રણામયોગ્ય ફિલ્મો, 'ઉપકાર,' 'પૂરબ ઔર પશ્ચિમ' અને 'શોર'. (જન્મ તા. ૨૪ જુલાઇ, ૧૯૩૭.... જ્યાં આતંકવાદી ઓસામા બીન લાદેન મરાયો, એ પાકિસ્તાનના ઍબોટાબાદમાં મનોજ જન્મ્યો હતો... મનોજની બાકીની ફિલ્મો જોયા પછી કોઇ કહે છે, ઍબોટાબાદમાં એક લાદેન મરાયો ને બીજો જન્મ્યો...!) મનોજ કુમાર દિલ્હી યુનિવર્સિટીની હિંદુ કૉલેજનો ગ્રેજ્યુઍટ છે. મનોજ દિલીપ કુમારની આંધળી નકલ કરીને ન તો મનોજ બની શક્યો, ન દિલીપ ને ન ખાલી કુમાર. નહિ તો એ કોઇ ખોટો 'ઍક્ટર' નહતો. થોબડા ઉપર બબ્બે મિનિટે હાથ મૂકી દેવાથી દિલીપ કુમાર ન બનાય, એનું ભાન તો આજ સુધી નથી પડયું, પણ આવી હવા ભરાઇ ગયા પહેલાની ફિલ્મોમાં એ માત્ર હીરો જ નહિ, 'ઍક્ટર' તરીકે પણ બહુ ગ્રેટ નહિ, તો ય સારો હતો. દેખાવડો તો ખૂબ હતો. દિગ્દર્શક એના કહેવા મુજબ ચાલે એવો ન હોય ને પોતે સારો હોય તો મનોજ પાસેથી ઉત્તમ કામ લઈ શકવાનું સામર્થ્ય મેળવી શકે, એનો દાખલો મનોજની અગાઉની અનેક ફિલ્મોમાંથી મળ્યો છે. ફિલ્મ 'નીલકમલ,' 'આદમી,' 'પૂનમ કી રાત', 'વો કૌન થી ?', 'બેદાગ', 'હરિયાલી ઔર રાસ્તા', 'અનીતા' કે 'દો બદન' જેવી ફિલ્મોના દિગ્દર્શકો એને ડાયરૅક્શનમાં માથું મારવા દે એવા ન હોવાથી, એ ફિલ્મોમાં હૅન્ડસમ મનોજ ઍક્ટર તરીકે પણ બાકાયદા સારો બન્યો હતો. પણ પેલી 'બે-ત્રણ' ફિલ્મોમાં એણે અજબના કરતબ બતાવ્યા, એમાં એ પોતાને ભારતના મહાન દિગ્દર્શકોની હરોળમાં મૂકવા માંડયો એમાં, એણે જ બનાવેલી બાકીની તમામ ફિલ્મો ફક્ત કચરા છાપ નહિ, ભયાનક દુર્ગંધ મારે એવા કચરાછાપ બની. યાદ કરો મનોજે છેલ્લે છેલ્લે બનાવેલી ફિલ્મો.... 'ક્રાંતિ,' 'કલાર્ક', 'પૅઇન્ટર બાબુ,' 'સંતોષ,' 'કલીયુગ ઔર રામાયણ'.... એ તો કોઇએ નામ પણ સાંભળ્યું નથી કે, મનોજે એની છેલ્લી ફિલ્મ 'મૈદાન-એ-જંગ' બનાવી હતી. એ જીવિત છે અને આ લેખ વાંચતી વખતે ઘરનું છોકરૂં ડરી ન જાય, એટલા માટે એવું હિમ્મત કરીને લખી નાંખ્યું છે કે, એ એની છેલ્લી ફિલ્મ હતી. નહિ તો, 'ભલું પૂછવું... હજી ૨૦-૨૫ ફિલ્મો બનાવી નાંખે તો ઘર ઘરની બાઓ કેવી ખીજાય ?'

પણ મહાન દિગ્દર્શકની પાછલી અવસ્થાની આટલી બધી ફિલ્મો ફલૉપ જવા માંડી, એમાં મનોજ દારૂની અંધાધૂંધ લતે ચઢી ગયો, એને રોકવા પત્ની શશી ગોસ્વામીએ ધમકી આપી કે, ''હવે છોડ...નહિ તો હું પીવા માંડીશ...'' મનુને ભાવતું મળી ગયું. ''ખૂબ ગૂઝરેંગી જબ મિલકે બૈઠેંગે દીવાને દો'' મુજબ, પછી તો બન્ને સાથે પીવા માંડયા, તે એટલે સુધી કે, પીતા પીતા હોઠ દુઃખવા આવતા હશે એટલે મનોજ રોકાઇ જતો, પણ શશીનું પીવાનું અખંડ જ્યોતની જેમ ઝળહળતું રહેવા માંડયું. કમનસીબી એ હતી કે, હવે મનોજ પત્નીને હાથ જોડવા માંડયો કે, 'પીવાનું બંધ કર...' આ વાતમાં પછી આગળ શું થયું, એની માહિતી આપણા સુધી પહોંચી નથી. (આપણે ઇચ્છીએ કે, બેમાંથી એકે તો હવે છોડયું હશે. બન્નેના છોડવાની પ્રાર્થના ન કરાય...આપણે એમના ઘેર જઇએ તો ખાલી મોંઢે પાછા આવવું પડે!... સુઉં કિયો છો ?)

અગાઉ ફિલ્મ 'ભાઇ ભાઇ'નો મારો રીવ્યૂ વાંચીને, આશા પારેખના સગા કાકાની અમદાવાદમાં રહેતી દીકરી 'ટીના તિજોરીવાલા'નો મારા ઉપર ફોન આવ્યો હતો કે, આશા પારેખના પિતા અમદાવાદના પાલડી વિસ્તારના પિરાણા ગામે રહેતા હતા, તે હકીકતદોષ છે. એ લોકો ભાવનગર પાસેના મહુવા ગામના છે. એમની વાત સાચી છે. ઇન્ટરનૅટ પર 'વિકીપીડિયા' કે 'આઇએમબીડી' પર મળતી તમામ માહિતીઓ સાચી હોય જ, એવા ભ્રમમાં રહેવા જેવું નથી.

આશા પારેખ બેશક એના જમાનાની ખૂબ અસરકારક ફિલ્મો કરી ગયેલી અભિનેત્રી હતી. એ ખેલદિલ વ્યક્તિ છે. વર્ષો પહેલા, સુરતના એક પ્રોગ્રામમાં અમે બન્ને સ્ટેજ પર સાથે હતા, ત્યારે મારા પ્રવચનમાં મેં આશા પારેખને લક્ષ્યમાં રાખીને કેટલીક હળવી ગમ્મતો કરી હતી. (હાસ્યલેખકો કદી કોઇને ઉતારી પાડવાની મજાકો તો ન જ કરે !) ફંકશન પત્યા પછી મેં એમને પૂછ્યું હતું કે, 'મારી મજાકોથી માઠું નથી લાગ્યું ને ?' તો એમણે પૂરી ખેલદિલીપૂર્વક કહ્યું હતું, "No no... it was enjoyable... Everything in humor goes well with me."

પણ ફિલ્મનગરીમાં બધા એનાથી ખુશ નથી. સૌથી પહેલા ફિલ્મ 'દો બદન'માંથી પોતાનો રોલ આશાએ ટૂંકો કરાવી નાંખ્યો હોવાના આરોપ હેઠળ સિમી ગ્રેવાલે ફરિયાદ કરી. ત્યાર પછી લક્ષ્મી છાયા નામની ગુજરાતી નાગર સ્વર્ગસ્થ અભિનેત્રીએ ફિલ્મ 'મેરા ગાંવ મેરા દેશ'માંથી પોતાનો રોલ ટુંકો કરાવી દેનાર આશાને માફ નહોતી કરી ને છેલ્લે અરૂણા ઇરાનીએ ફિલ્મ 'કારવાં'માં ફરિયાદ એ જ કરી. એ ત્રણેના જવાબોમાં આશા પારેખનો બચાવ સાચો લાગે છે કારણ કે, આશાના કહેવા મુજબ, (૧) સિમીને ફિલ્મ 'દો બદન' માટે શ્રેષ્ઠ સહાયક અભિનેત્રીનો ઍવૉર્ડ મળ્યો. (૨) લક્ષ્મી છાયાનો, 'માર દિયા જાય કે છોડ દિયા જાય' ગીત અન્ય ગીતો કરતા વધુ મશહૂર થયું છે અને (૩) ગણી જુઓ....'કારવાં'માં આશા કરતા અરૂણાના ગીતો વધારે છે.

આશા પારેખ રાજ કપૂર અને દિલીપ કુમારને બાદ કરતા દેવ આનંદ ઉપરાંત તત્સમયના તમામ મોટા અને ઈવન સામાન્ય હીરો સાથે બરોબરની ભાગીદારીમાં આવી. એની રાજેશ ખન્ના સાથેની ફિલ્મો ગણો, ધર્મેન્દ્ર, જીતેન્દ્ર, સુનિલ દત્ત, વિશ્વજીત, પ્રદીપ કુમાર કે જૉય મુકર્જી સાથે કેટલી બધી સફળ ફિલ્મો કરી. એક ઍક્ટ્રેસ તરીકે ખૂબની વાત એ હતી કે, ઑલમોસ્ટ તમામ ફિલ્મો હીરોઇન ઉપર આધારિત હતી, અથવા હીરોઇન ઉપર પણ ! છેલ્લે છેલ્લે દહાડા ખરાબ આવ્યા હશે કે, સુનિલ દત્ત સાથેની ફિલ્મ 'ભાઇ ભાઇ' જેવી ફિલ્મોમાં એક ઍકસ્ટ્રા જેવો રોલ કરીને ફિલ્મનગરીને સલામ કરી દીધી. પ્રેમ ચોપરાએ હમણાં પોતાની આત્મકથા, 'પ્રેમ નામ હૈ મેરા...પ્રેમ ચોપરા' પ્રકાશિત કરી, ત્યારે મનોજ કુમારે ખાસ ઉપસ્થિતિ આપી હતી. ફિલ્મ 'શહીદ'ના વખતથી આ બન્ને ઉપરાંત મનોજની ફિલ્મોમાં પ્રાણ, મદન પુરી કે કામિની કૌશલ બેશક હોય. વર્ષો પહેલા ફિલ્મ 'ક્રાંતિ'ના આઉટડોર શૂટિંગ વખતે મુંબઇના ગોરેગાંવ પાસેના તુલસી લૅક પાસેના શૂટિંગમાં હું મારા પત્ની સાથે મનોજ કુમારને મળ્યો, ત્યારે શશી કપૂર, ગીતકાર સંતોષ આનંદ અને કૉમેડિયન બિરબલ પણ હતા. એક વ્યક્તિ તરીકે અદ્ભૂત મનોજ કુમારે અમને દોઢ બે કલાક બેસાડી અનેક વાતો કરી. એ જ દિવસે એક ગુજરાતી છાપાના તંત્રી સ્વ. રમણલાલ શેઠ ગૂજરી ગયાના સમાચાર મને મનોજે આપ્યા હતા. (ઊલટી ગંગા!...પત્રકારને સમાચાર વાંચક આપે !!)

મૂળ ફિલ્મની વાતો કરતા કરતા કલાકારોની માહિતીમાં જગ્યા વધુ વપરાઇ ગઇ, એટલે ફિલ્મ 'ઉપકાર' વિશે આવતાં અંકે લખીશું.

PART 02

(સીડી સૌજન્ય : હરેશ જોશી-વડોદરા)

15/10/2014

ઝાડુનગરી સે આયા હૈ કોઈ ઝાડુગર....

પ્રામાણિક છું. વાઈફ સારી મળી છે, એટલે દાવો કરી શકું છું કે, આજ સુધી મેં ઘરમાં કે રસ્તા ઉપર કદી ય ઝાડુ માર્યું નથી. આપણું એ કામ જ નહિ. પણ જમાનો ખરાબ આવ્યો છે. અખબારોમાં ફોટા પડાવવા કે ટીવી પર ચમકવા માટે મોટા માણસો હાથમાં ઝાડુ લઈને દેશની સેવા કરી હોવાનો ગર્વ કરે છે.

''અસોક, આમ ઊભા સુઉં રિયા છો...? બજારમાં જઈને એક ફગીયો (ઝાડુ) લિ આવો અને આપણા નારણપુરા ચાર રસ્તે ઊભા રઈને ઝાડુ મારવા માંડો...'' સજન મૂળ ઈસ્ટ આફ્રિકાથી આયાત કરેલી પત્ની હોવાથી ત્યાં ઝાડુને 'ફગીયો' કહે છે. અમારા નોકરો ય 'ફગીયો' બોલતા થઈ ગયા છે. બધાને સ્વાહિલી આવડે નહિ, એટલે વાઈફ મહેમાનોના દેખતા મને કહી શકે, ''અસોક, આંઇ ફંગુસા બાકી રય ગીયા છે. ફંગુસા કરી લિયો.'' ભોળા મેહમાનો એમ સમજે કે, આ રૂમમાં પરફ્યૂમ છાંટવાનું રહી ગયું છે, પણ 'ફંગુસા' એટલે જમીન પર આપણે ભીનાં પોતાં (mop) મારીએ છીએ, એ....! (સોરી, 'આપણે' નહિ... 'હું'!)

આજકાલ ટીવી અને અખબારોમાં ઝાડૂ મારતા ફોટા પડાવવા સ્ટેટસ બની ગયું હોવાથી, મારા વિકાસ માટે પત્નીએ મને હાથમાં ઝાડુ પકડીને વિકાસના માર્ગે ચાલી નીકળવાની હાકલ કરી. હાથમાં બ્રીફકૅસ લઈને હું અનેકવાર નીકળ્યો છું, પણ એના ફોટા પાડીને છાપવાની એકેય છાપાએ પહેલ કરી નથી. આ વખતે તો દેશની પ્રતિષ્ઠાનો સવાલ હતો, એટલે ઝાડુ પકડવું પડે એમ હતું. એકલેએકલું ઝાડું લઈને રસ્તા ઉપર ફરી વળીએ તો પ્રજા મને હું જેવો દેખાઉં છું એ જ સમજે... આઈ મીન, ધંધાદારી ઝાકવાળો. પણ બીજા હાથમાં દૂધની કોથળી-બોથળી રાખીને ભલે ને તમે સીજી રોડ ઉપર ઝાડું-પોતાં મારવા જાઓ, વટેમાર્ગુઓમાં એ છાપ પડે કે, ''સાહેબ એક હાથે દેશની સેવા કરી રહ્યા છે ને બીજા હાથે વાઇફની!''

વાઈફનો પ્લાન ખોટો નહતો. આ જ એક તક હતી છાપામાં આપણો ફોટો છપાવવાની. કોઈ નહિ ને, 'અશોક દવે'ના હાથમાં ઝાડુ? વાતો તો મારા ય ગળે ઊતરતી નથી, પણ સવાલ દેશની સેવાનો હતો, એટલે ના પડાય એવું નહોતું. અલબત્ત, કોઈ મારી પાસે હા પડાવવા ય નહોતું આવ્યું, પણ આ એક તક હતી કે, વડાપ્રધાનશ્રીની હાકલને ઝીલવા રોડ પર ઊભા ઊભા ઝાડુ મારો, તો પૉસિબલ છે, એકાદ છાપામાં ફોટો આવી જાય! મારા એવા કોઈ લખ્ખણ નથી કે, વર્ષો પછી બેસણાંની જા.ખ. સિવાય અન્ય કોઈ 'સારા' કામ માટે મારો ફોટો છાપામાં આવે.

અને મારો નિયમ કે, જે કામ કરવું તે પૂરી નિષ્ઠાથી કરવું. ઝાડુ મારવું, એ ય કોઈ ઝાડુ મારવાના ખેલ નથી. એમાં ય બાઝુઓમાં જોર, આવડત, કૂનેહ, દેશ માટે મરી ફીટવાની તમન્ના અને સારા માઈલું ઝાડું હોવું જોઈએ... (આ બધું હોય ને સામે ટીવીવાળો ઊભો ન હોય તો, આમાંનું કાંઈ કરવાની જરૂરત નથી, યારોં!) તેમ છતાં ય, નારણપુરા ચાર રસ્તે પહોંચ્યા પછી આવડતના અભાવે ઝાડુ ઊંધું પકડાઈ ન જાય કે સામેની ફૂટપાથ પર જઈને કોઈ પાનવાળાને પૂછવા જવું પડે કે, ''ઍક્સક્યુઝ મી... શું ઝાડુ ક્રિકેટના બેટની માફક પકડવાનું હોય?''

પરિણામે, યુધ્ધે ચઢતા પહેલા સિપાહી ઘેર બેઠા ખાટલા સામે તલવારો વીંઝવાની પ્રૅક્ટિસ કરી લે, એમ મેં ઘરમાં પ્રેક્ટીસ શરૂ કરી. ચહેરા પર સચિન તેંડુલકર જેવા સ્માઈલ અને હાથમાં ઝાડુ સાથે સાથે મેં સૅલ્ફી પર ફોટો પાડી જોયો. ફોટો સરસ આવ્યો હતો. ૩૬-યુધ્ધો જીતી ચૂકેલો કોઈ ઘાયલ સમ્રાટ રણભૂમિને બદલે બંધ પડેલી મિલના ઝાંપે હાથમાં ખાખી કપડાં પહેરીને લાકડાના ડંડા સાથે ગર્વભેર ઊભો હોય, એવો પ્રભાવશીલ હું લાગતો હતો. મારા તો દરેક ફોટા આવા સરસ જ આવે છે. પણ એકલા સુંદર લાગવાથી ઝાડુજગતમાં તમારું નામ થતું નથી. આવડત પણ જોઈએ. સાવરણા અને ઝાડુ વચ્ચે તફાવત હોય છે. સાવરણો ઢીંચણ પર વળી, જમીન પર એક હાથે ફરકફરક ફેરવવાનો હોય છે, પણ નીચે કચરો હોવો જોઈએ. વળી, એક હાથ ડાબે ને બીજો જમણે ફેરવીને સાવરણો મારી શકાતો નથી. કહે છે કે, એક જ દિશામાં સાવરણો ફરવો જોઈએ., એટલું જ નહિ, વાળેલા કચરાનો એક ઢગલો બનતો જવો જોઈએ. અહીં દસ ઢગલા ને પેણે પચ્ચી ઢગલા કરી મૂકવા, એ સફાઈનું ઉત્તમ ઉદાહરણ મનાયું નથી.

કમનસીબે, ઝાડુ બેઠા બેઠા ને સાવરણો તદ્દન ઊભા ઊભા મારી શકાતો નથી. સાવરણો તમારું ગુમાન સાચવી શકતો નથી, જ્યારે ઝાડુમાં તમે પાણી-પુરી ખાતા હો, એવા ટટ્ટાર બૉડીએ સ્વચ્છતા અભિયાનમાં જોડાઈ શકો છો. સાવરણા કરતા ઝાડુમાં ફોટા ય સારા આવે છે. આપણે ફિલ્મ 'મિલન'ના સુનિલ દત્ત જેવા કોઈ નાવના ખલાસી હોઈએ, એવા સસ્મિત વદને ગીત ગાતા ગાતા ઝાડુ મારી શકીએ છીએ. બન્નેમાં શરીરનો આકાર એક જ રહે છે. પેલામાં નીચે પાણી હોય ને આમાં કચરો હોય, એટલો જ ફરક.

લોકલ ટીવીવાળા આવશે, એની બાતમી પરથી હું મારા ઘરની નીચે શાકવાળાની દુકાન પાસે હાથમાં ઝાડુ લઈને ઊભો રહ્યો. મને જોઈને એને શું ય ઝનૂન ચઢ્યું હશે કે, અંદરથી એ સડેલા શાકભાજીનો કોથળો લઈ આવ્યો અને મારા પગ પાસે ઠાલવી દીધો. આડે-દિવસે કોથમિર-મરચાં ય મફતમાં નહિ આપનાર શાકવાળાએ મને રીક્વૅસ્ટ કરી, ''સાહેબ, ટીવીવાળા આવે તો આપણો ફોટો ય સાથે આવે, એવું કાંઈ કરજો, યાર.''

''સાહેબ તમે...? હાથમાં આ....???'' અમારો ધૂળજી એ દિવસે રજા ઉપર હતો પણ કાને મોબાઈલ અને સ્કૂટર પાછળ એની વાઈફને લઈને નીકળ્યો હશે, તે મને ગેટ પાસે જોયો, એટલે પૂછ્યું. કેટલાક પ્રશ્નો નિરુત્તર રહેવા સર્જાયા હોવાથી મેં એને કોઈ જવાબ ન આપ્યો અને આમે ય, એ કોઈ 'દૂરદર્શનવાળો' નહતો તે હું ઝાડુનો એક છેડો મારા ગાલને અડાડેલો રાખીને સ્મિત સાથે જવાબ આપું, ''હા... મારા હાથમાં આ! મિત્રો, હવે સમય આવી ગયો છે, આપણા હાથમાં મોબાઈલ, ૧૨૦-નો મસાલો કે વાઇફના હાથને બદલે ઝાડુ હોય. રાષ્ટ્રને પ્રગતિના માર્ગ પર લઈ જવું હશે તો, હવે 'બીઆરટીએસ'નો રૂટ નહિ ચાલે. હવે 'કાલે કરીશું'ની પોલી નીતિ પણ નહિ ચાલે... આવતીકાલે પડનારો કચરો આજે જ વાળી લેવાની ધગશ તમામ યુવાન હૈયામાં જોઈશે. મિત્રો, કચરો ફક્ત દેશની અંદર જ નહિ, બહારનો પણ આપણે વાળી લેવાનો છે...''

'બહારનો કચરો' અંગે મારો મતલબ, દેશના સીમાડાઓ ઉપર ભેગો થયેલો કચરો હતો, પણ જાહેરમાં ઊભા ઊભા મારો આવો જુસ્સો સાંભળીને રસ્તેથી પસાર થતા કોઈ બહેન જુદું સમજ્યા, ''ઓ ભ'ઈ... મહિને પાંચસો રૂપિયા આલીસ... બે ટાઈમના કચરા-પોતા જ છે... આ સામેની સોસાયટીમાં રહું છું. ફાવસે? મારા હસબન્ડ બહુ સારા માણસ છે.''
આમાં કેવું હોય છે કે, ટીવીવાળાઓ આવે, એની રાહ જોઈને ઝાડુવાળા હાથે એક ખૂણામાં બેસી રહેવાતું નથી. નક્કી કરેલા લક્ષ્ય મુજબ, ઝાડુ મારવાનું ચાલુ રાખવું પડે છે, નહિ તો શાકવાળાની બા ય ખીજાય... સુઉં કિયો છો? ...કોઈ પંખો ચાલુ કરો. આપણે શું કે પ્રેક્ટીસ-બેક્ટીસ નહિ, એટલે ઝાડુના ચાર લસરકા મારીએ, એમાં હાંફી જઈએ... આ કાંઈ આપણો રોજનો ધંધો થોડો છે?

સોસાયટીવાળા મદદે આવ્યા. મને સમજાવ્યો કે, ટીવીવાળા આવે નહિ ત્યાં સુધી, એકની એક જગ્યાએ વાળવાળ કરવાને બદલે એક આંટો અંદરે ય મારી જાઓ ને... આખરે દેશ પહેલા આપણી સોસાયટી સ્વચ્છ રાખવાની છે.

બસ. એ તો મેં એકલે હાથે આખી સોસાયટી વાળી નાંખી પછી બહારના ઓર્ડરો આવવા માંડયા.

''જરા બાજુ ય આવી જજો ને...!''

12/10/2014

ઍનકાઉન્ટર : 12-10-2014

* અઢી દિવસમાં ઈનિંગ્સથી ટેસ્ટ હારી ગયેલા કરોડપતિ કૅપ્ટન ધોનીએ કહ્યું, ''સારૂં થયું, હારી ગયા... બે દિવસ આરામ મળશે.'' સુઉં કિયો છો ?
- ''અમે ૨૮-વર્ષથી લૉર્ડ્ઝ પર જીત્યા નથી. બસ, આ એક અમને જીતવા દો...બાકીની લઇ જાઓ....ખાલી કરવાનો ભાવ છે.''
(ડૉ. અંકુર પટેલ, વડોદરા)

* 'અશોકના શિલાલેખો'ની છત પડી ગઇ...તમારે કેમનું છે ?
- શીલાના ફાધરને હજી મારા ઉપર ડાઉટ છે.
(સમર્થ એ. સિહોરા, વડોદરા)

* આજકાલ મોબાઇલ પર તીનપત્તી બહુ રમાય છે....!
- હા, પણ ગૅઇમ ન આવે ત્યારે એમાં જગ્યા બદલવાની કે ઢીંચણ ઊંચો કરવાની લઝ્ઝત તો ના મળે ને ?
(સંજય ગોહિલ, જામ ખંભાળીયા)

* તમારા અમેરિકાના પ્રવાસ ઉપર પુસ્તક ક્યારે લખવાના છો ?
- બસ. કોઇ મને ચૅક લખી આપે ત્યારે.
(અલી અસગર પેટીવાલા, વડોદરા)

* હવે આઇપીઍલની ક્રિકેટ ટુર્નામૅન્ટ્સ ઉપર પ્રતિબંધ મૂકવાનો સમય આવી ગયો છે કે નહિ ?
- સહેજ પણ નહિ. ઉબકા આવે એવા નેતાઓને ટીવી પર રોજેરોજ જોવા કરતા, 'ફિક્સ તો ફિક્સ,' ક્રિકેટ શુધ્ધ આનંદ તો આપે છે.
(જયેશ કબુતરવાલા, સુરત)

* ચીનાઓએ બ્રાહ્મણોની જનોઇ બનાવવા ઉપર હજી સુધી હાથ માર્યો નથી...
- દોરી ખેંચો તો જનોઇનો ઝભ્ભો થઇ જાય, એવી જનોઇઓ એ લોકો બનાવવાના છે ખરા.
(વિદુર પંડયા, સુરત)

* તમે 'કૌન બનેગા મહાકરોડપતિ'ના રૃા. ૭-કરોડના વિજેતા બનો, તો એ પૈસાનું શું કરો ?
- દર મહિને એટલો ખર્ચો તો મારી પત્ની 'કેબીસી'ને એસ.એમ.એસ. મોકલવામાં કરી નાંખે છે.
(જીતેન્દ્ર કેલા, મોરબી)

* તમે પાવર ચોરી કરો છો ખરા ?
- મારામાં ચોરી કરવાનો પાવર જ નથી.
(રાકેશ ઠકરાર, જામ કંડોરણા)

* રેડિયો ઢાંકીને નગ્ન ઊભેલા આમિરખાનના પોસ્ટરથી શું સમજવું ?
- એટલું ઢાંકવાને કારણે એની બાંધી મુઠ્ઠી લાખની રહી ગઇ.
(કિર્તી આર. ચૌધરી, પાટણ)

* આપણે સાચા હોઇએ ને લોકો ખોટા માનતા હોય તો શું કરવું ?
- હું કાંઇ બોલ્યો ?
(દર્પણ ચોટાઇ, રાજકોટ)

* અવારનવાર પિયર જવાની જીદ્દ કરતી પત્નીઓને રોકવાનો કોઇ ઉપાય ?
- એનું પિયર એક હોય...તમારે સાસરૂં એક રાખવાની કોઇ જરૂર ?
(ચિંતન પી. વ્યાસ, ધોરાજી-ધરણી)

* તમે કેટલું ભણેલા છો ?
- ખાસ નહિ....ભારતના રાષ્ટ્રપતિ બનવા જેટલું.
(ચાંદની પી. સરડવા, મોરબી)

* ઊંઘ ન આવે તો કેટલાક લોકો રાત્રે યોગાસનો કરે છે. તમારે કેમનું છે ?
- હું ય કરૂં છું...શવાસન...ઊંઘમાં.
(રૂચિ અંધારીયા, ભાવનગર)

* અશોકભાઈ, તમને આજ સુધી કોઇ છેતરી શક્યું છે ?
- મારા સસુરજી...એમણે દીકરીઓ ચાર બતાવી..ને મારી સાથે પરણાવી એકને જ !
(પિયુષ માનજીભાઈ સરડવા, મોરબી)

* થોડા વર્ષો પહેલાના માં-બાપોને ૧૦-૧૫ બાળકો થવા આમ વાત હતી. 
આજે એક-બે બાળકોમાં માં-બાપ ટાંઈ-ટાંઇ ફીસ્સ કેમ થઇ જાય છે ?
- એક-બે બાળકોનાં મમ્મી-પપ્પા બુદ્ધિમાન હોય છે.
(સકીના અબ્દુલા ભારમલ, ભૂજ)

* હવે ડિમ્પલ કાપડીયા ઉપરથી દીપિકા પદુકોણ પર આવો...સુઉં કિયો છો ?
- મારા છોકરાને ભૂખે મારવો છે ?
(દિવ્યેશ પટેલ, બેનસાલેમ, પૅન્સિલવેનિયા, અમેરિકા)

* મારી બાજુવાળી નખરાળી પડોસણ મને જોતા જ આંખો કેમ કાઢે છે ?
- અત્યાર સુધી એ એકલો જ પોતાને બેવકૂફ સમજતો હતો.
(જયેશ અંતાણી, ભાવનગર)

* કહે છે કે, સાક્ષીભાવે ભક્તિ કરવાથી ભગવાન મળે છે. તમે માનો છો ?
- બોલો, ક્યારે આવું ?
(પ્રતિક અંધારીયા, ભાવનગર)

* અમેરિકાથી તમારી રાધા માટે તમે રૂ. સવા લાખનું પર્સ લાવ્યા...સાચી વાત છે ?
- કોક મીરાંને લઇ આવવા કરતાં પર્સ સસ્તામાં પતે એવું હતું.
(ચંદ્રકાંત બગડીયા, પૂણે-મહારાષ્ટ્ર)

* દરેક દિવસ તમારો અંતિમ દિવસ છે, એમ માનીને જીવતા જશો તો એક દિવસ તમે સાચા પડશો.
- દરેક દિવસ તમારો જન્મદિવસ છે, એમ માનીને જીવતા જશો તો રોજ સાચા પડશો.
(રમેશ સુતરીયા-ટ્રોવા, મુંબઈ)

* 'ઍનકાઉન્ટર'થી આટલું હસાવો છો, છતાં મોટા ભાગના મોંઢાં શુષ્ક કેમ ?
- ચાઇલ્ડહૂડ પ્રોબ્લેમ.
(ડૉ. બી.પી. પરમાર, રામોલ, પેટલાદ)

* જીંદગી વિશે આપનો શું મત છે ?
- મોકલાવી આપો. તપાસીને કહું.
(જાવેદ એ. મનવા, મોડાસા)

* નેતા કૂંવારો ભલો કે પરણેલો ?
- આમાં 'ભલો' આવ્યો જ ક્યાં ?
(ભરત ડી. સાંખલા, ડિસા)

* ઍન્ડરસને રવીન્દ્ર જાડેજાને ધક્કો માર્યો, તો ય જાડેજા બાપુ કાંઇ ન બોલ્યા ?
- ભા'આય....ભા'આય...! ગમે તેમ તો ય 'બાપૂ' અમારા જામનગરનું પાણી છે..ને ક્યાંક એવી જગ્યાએ ઠોકી હશે કે, પેલો જીંદગીભર ટટ્ટાર નહિ ચાલી શકે....!
(જાગૃત બી. શાહ, ભાવનગર)

* ઇંગ્લેન્ડમાં વિરાટ કોહલીના દેખાવ અંગે શું માનો છો ?
- 'ફૉર્મ ઇઝ ટૅમ્પરરી...કલાસ ઇઝ પર્મૅનૅન્ટ.'
(મોહિયુદ્દીન ઝાંખવાલા, હિમ્મતનગર)

10/10/2014

'ઘરાના' ('૬૧)

ફિલ્મ : 'ઘરાના' ('૬૧)
નિર્માતા : જેમિની સ્ટુડિયો- મદ્રાસ
દિગ્દર્શક : એસ. એસ. વાસન
સંગીત : રવિ
ગીતો : શકીલ બદાયૂની
રનિંગ ટાઇમ : ૧૭ રીલ્સ
થિયેટર : કૃષ્ણ (અમદાવાદ)
કલાકારો : રાજકુમાર, રાજેન્દ્રકુમાર, આશા પારેખ, લલિતા પવાર, શુભા ખોટે, આગા, હની ઈરાની, બિપીન ગુપ્તા, કન્હૈયાલાલ ચતુર્વેદી, મીનુ મુમતાઝ, કૃષ્ણાકુમારી અને દેવિકા (સાઉથ)



ગીત
૧. જબ સે તુમ્હે દેખા હૈ, આંખો મેં તુમ્હી હો...... આશા- રફી
૨. જય રઘુનંદન, જય સીયારામ, લીલા તેરી અપરંપાર..... આશા- રફી
૩. હુસ્નવાલે તેરા જવાબ નહીં, કોઈ તુઝ સા નહિ..... મુહમ્મદ રફી
૪. મેરે બન્ને કી બાત ન પૂછો, મેરા બન્ના હરિયાલા હૈ...... આશા- શમશાદ
૫. દાદી અમ્મા દાદી અમ્મા માન જાઓ..... આશા- કમલ બારોટ
૬. ન દેખો હમે ઘૂર કે..... આશા- રફી
૭. હો ગઈ રે હો ગઈ રે..... આશા ભોંસલે
૮. યે દુનિયા ઉસી કી જો પ્યાર કર લે...... આશા ભોંસલે
૯. યે ઝીંદગી કી ઉલઝને...... આશા ભોંસલે

મુંબઈ કરતા મદ્રાસ (હાલ ચેન્નઈ)માં બનતી હિંદી ફિલ્મોમાં કામ કરવા મળે, એ શાહી ઇજ્જત મળવા બરોબર સન્માન હતું. એનો મતલબ એ થયો કે, તમે મુંબઈની ફિલ્મોમાં ય ખૂબ ચાલો છો, એટલે ત્યાં ચાન્સ મળે છે. રાજેન્દ્રકુમારનો મદ્રાસમાં વટ હતો. એની પચીસેક ફિલ્મોએ સિલ્વર- જ્યુબિલી મનાવી હતી અને એ હોટ-સ્ટાર ગણાતો. એમાં ય, મદ્રાસના એવીએમ, પ્રસાદ પ્રોડક્શન્સ, વાસુ ફિલ્મ્સ કે જેમિની (હવે ઘણા 'જેમિનાઇ' ઉચ્ચાર પણ કરે છે, ખાસ કરીને ઇંગ્લિશ હોરોસ્કોપ્સ જોતા જ્યોતિષીઓ) સ્ટુડિયોમાં બનેલી તમામ ફિલ્મો સામાજિક હતી, એમાં ય જેમિનીનું નામ ઊંચુ.

અમદાવાદના ક્રૂષ્ણ સિનેમામાં આ ફિલ્મ 'ઘરાના' આવી ત્યારે સમજો ને... એક પ્રકારનો તહલકો મચી ગયો હતો ટિકિટબારી ઉપર ! 'તુલી' અટક ધરાવતા રાજેન્દ્ર કુમારના નામ ઉપર જ ટિકિટો વેચાતી. રાજકુમાર હજી એટલો પોપ્યુલર નહોતો થયો. પણ કામ કરી ગયું સંગીતકાર રવિનું દિલડોલ સંગીત. લોકોને મુહમ્મદ રફીના સૉફ્ટ કંઠે ગવાયેલા ગીતો જાતે ગાવામાં સહેલા પડયા. વળી એ જમાનો પણ એવો હતો કે, ફાઇટિંગવાળી ફિલ્મો પસંદ કરનારો ક્લાસ જરા નહિ, પૂરો થર્ડ-ક્લાસ હતો. શિક્ષિત પરિવારો સામાજિક ફિલ્મો વધુ પસંદ કરતા, જેમની વાર્તામાં વાત એમના ઘરની હોય, સમસ્યા એમની હોય અને ખાસ તો, ફિલ્મમાં બતાવાતી વાર્તાની રહેણીકરણી ય એમની હોય. અબજોપતિના ઘરની વાર્તા ૭૦ ટકા મિડલ-ક્લાસના ભારતીયો ક્યાંથી એન્જોય કરી શકવાના હતા ? એમને તો એમના ઘર જેવું કંઈક આપો, તો કુછ બાત બને. અને 'ઘરાના'માં એવું જ બન્યું. આપણા ઘરની વહુ ય આ ફિલ્મની આશા પારેખ જેવી હોય, મોટા ભાઈ રાજકુમાર જેવા, મમ્મી અને બહેન બહુ ભણેલી- ગણેલી નહિ, એટલે ઘર ઉપર શહેનશાહી ચલાવવાની દાદાગીરી આખા ઘરને હેરાન કરી નાંખે. અને છેલ્લે... ખાસ તો ફિલ્મનો હીરો 'આપણા જેવો' હોવો જોઈએ, કોઈ હર્ક્યુલીસ કે રૅમ્બો જેવો નહિ. રાજેન્દ્રકુમાર આપણી પર્સનાલિટીમાં ફિટ બેસતો હતો, માટે ફિલ્મોની જેમ એ ય ચાલ્યો.

રાજેન્દ્રની બે મોટી બેવકૂફીઓ એ પોતે પ્રેક્ષકોને બતાવ્યા વિના રહેતો નહિ. એક તો એ સમજતો જ નહોતો કે, કોમેડી એનો વિષય નથી. તમે યાદ કરો, જે કોઈ ફિલ્મમાં એ કૉમેડી કરવા ગયો છે, ત્યારે કેવળ હાસ્યાસ્પદ નહિ ધૃણાસ્પદ પણ લાગ્યો છે. આ ફિલ્મમાં ભ'ઈ કૉમેડિયન બન્યા છે. રાજેન્દ્ર કૉમેડી કરે ત્યારે જલેબીનો કારીગર સલવાર- કમીઝ વેચવા બેઠો હોય એવું લાગે ! અને બીજી બેવકૂફી... જગતભરનું કોઈ પણ ગીત ગાતી વખતે એનો જમણો હાથ હખણો રહેતો નહતો. બૉટમાં બેઠેલું બાળક નદીમાં છબછબીયા કરવા અવારનવાર હાથ ઊંચો કરીને ઝબોળે રાખે, એ એના ડાન્સની પર્મેનન્ટ સ્ટાઇલ. પછી જો સમય વધતો હોય તો બન્ને હાથ પેટ પાસેથી ફેલાવી મૂકે, એટલે ગીતની એક લાઇન પૂરી,. જય અંબે.

જાની રાજકુમાર હજી એટલો પોપ્યુલર નહોતો થયો. લોકો એને ચાહવા લાગ્યા ફિલ્મ 'દિલ એક મંદિર'થી અને એની પાછળ પાગલ થવા માંડયા બી. આર. ચોપરાની ફિલ્મ 'વક્ત' અને 'હમરાઝ'થી. ડાન્સ કે ગીત ગાવા એનો ય સબ્જેક્ટ નહતો પણ એ નબળાઈ 'જાની' જાણતો હતો, એટલે શક્ય હોય ત્યાં સુધી ફિલ્મોમાં એણે ડાન્સ કે ગીતો ગાયા જ નહિ. એની તો પર્સનાલિટી જ કાફી હતી, આખા દ્રષ્યમાં ગમે તેટલા ઊભા હોય...તમારૂં ધ્યાન એની તરફ જ જાય.

રાજકુમાર બીજા હીરો જેવો ચાલુ માણસ નહોતો. મીના કુમારીની જેમ ઘણી અભિનેત્રીઓએ એને પ્રેમમાં પાડવા દાણા નાંખી જોયા હતા. પણ 'જાની' સાથે પ્રેમ-ફ્રેમ તો દૂરની વાત છે... શુટિંગ વખતે એ ઇઝી-ચૅરમાં આરામ ફરમાવતો કોઈ પુસ્તક વાંચતો હોય, તો મજાલ નથી કોઈ હીરોઇનની કે પાસે જવાની હિંમત કરે. ડર એવો ય ન હોય કે, 'સા'બ અપમાન કરી નાંખશે, પણ જાનીની પર્સનાલિટી જ એવી કે, એને કોઈએ 'હેલ્લો' કહેતા ય બે વાર વિચારી લેવુ પડે. શુટિંગમાં વચ્ચે ગેપ પડે, ત્યારે બીજા હીરોની જેમ પોતાના મેક-અપ રૂમમાં હીરોઇન કે કોઈ એક્સ્ટ્રા છોકરીને લઈને પડયો ન હોય... એ તો સમરસેટ મૉમ, મોમ્પાસા, શેક્સપિયર કે બર્ટ્રાન્ડ રસેલને વાંચતો હોય. એના અંગત જીવન વિશે એ મર્યો ત્યાં સુધી કોઈ કશું જાણતું નહોતું... ને હવે ય ન જાણે, એની બધી તૈયારીઓ એના ફેમિલી મેમ્બર્સ પાસે કરાવતો ગયો છે. ખેંચી ખેંચીને એટલી માહિતી મળે કે એ બલુચિસ્તાનના લોરાલઈમાં ૮ ઓક્ટોબર, ૧૯૨૬ના રોજ મૂળ નામ 'કૂલભૂષણ પંડિત'ને નામે જન્મ્યો હતો.

૧૯૫૨માં એની પહેલી ફિલ્મ 'રંગીલી'માં ચાન્સ મળ્યો, તે પહેલા મુંબઈના પોલીસ ખાતામાં સબ-ઇન્સ્પેક્ટરની નોકરી કરતો હતો. વિમાનની જેનિફર નામની ઍરહોસ્ટેસ સાથે પ્રેમ થઈ જતા એની સાથે લગ્ન કર્યા અને એને હિન્દુ નામ 'ગાયત્રી' આપીને સુખી લગ્નજીવન જીવ્યો હતો. આ 'ગાયત્રી' નામ પણ રાશિ ગોતીને પાડયું હતું. વાસ્તવિકતા એની દીકરી અને પાણિની તેમજ પુરૂ (સિકંદરવાળા રાજા પોરસ ઉપરથી) રાજકુમાર એના સંતાનો. ૩ જુલાઈ, ૧૯૯૬ના રોજ ૬૯ વર્ષની ઉંમરે ગળાના કેન્સરમાં બે વર્ષ રિબાઇને મર્યો એને 'હૉજકિન' (Hodgkin) નામનો રોગ થયો હતો. કિમોથેરાપી પણ આ મર્દ માણસ બર્દાશ્ત કરી ગયો પણ એના છેલ્લા બે વર્ષ મૌતથી બર્દાશ્ત ન થયા. એનાથી ઘવાયેલા લોકોએ એને ઘમંડી ચિતરી બતાવ્યો પણ વાસ્તવમાં એ હસમુખો વિદ્વાન હતો. ઉર્દૂ અને ઇંગ્લીશમાં એનું પ્રભુત્વ એટલે સુધી કે, ફિલ્મ 'પાકિઝાના નિર્માણ દરમ્યાન ઉર્દુના પ્રણામયોગ્ય સાક્ષર ખુદ કમાલ અમરોહીને ઉર્દુ ભાષાની અનેક ઉલઝનો 'જાની' પાસે સોલ્વ કરાવવી પડતી.

આશા પારેખ આ ફિલ્મ વખતે માત્ર ૧૯ વર્ષની હતી. અર્થાત્, એ હીરોઇન તરીકે પહેલીવાર ફિલ્મોમાં આવી 'દિલ દે કે દેખો'થી ત્યારે ફક્ત ૧૬ વર્ષની હતી અને એમાં ય હીરો શમ્મી કપૂર વર્ષનો. કૉમેડી એ વાતની બતાવાઈ છેકે, ફિલ્મમાં એઝ યુઝવલ... આશા પારેખની મૃત માતાના ફોટામાં ય આશા પારેખ બતાવાઈ છે. ઉંમરનો થોડો ટચઅપ કરીને એને વૃદ્ધ બતાવી શકાઈ હોત, એના બદલે વયોવૃદ્ધ કન્હૈયાલાલની 'પત્ની' તરીકે... કેવી ભયાનક કૉમેડી ? 

વૅલ. ફિલ્મનો ઢાંચો સામાજિક હતો એટલે વાર્તા પણ આપણા ઘરોને બંધ બેસતી આવે :

સુખી સંપન્ના બિપીન ગુપ્તા તેની કંકાસપ્રિય પત્ની લલિતા પવાર, વચેટ દીકરો રાજકુમાર, એની પત્ની દેવિકા. સાસરૂં હોવા છતાં પિયર રહીને ઘરમાં ઝઘડા કરાવતી દીકરી શુભા ખોટે અને તેનો પતિ આગા અને સૌથી નાનો કૉલેજીયન દીકરો રાજેન્દ્રકુમાર, ઉપરાંત સ્વર્ગસ્થ સૌથી મોટા પુત્રની વિધવા પત્ની વિજયાલક્ષ્મી અને તેના બે બાળકો સાથે રહે છે. આ વિજ્યાલક્ષ્મી એટલે નરગીસ હોવા છતાં રાજકપૂરની બીજી ગુપ્ત પ્રેમિકા. કુટુંબમાં સઘળું છે પણ શાંતિ નથી.

લલિતા પવાર અને તેની દીકરી કોઈ પણ સબ્જેક્ટ પર ઘરમાં હરકોઈ સાથે ઝઘડા કરી શકે, એમાં રાજેન્દ્રને રાજકુમારની પત્ની સાથે લફરૂ હોવાની મનઘડંત સ્ટોરી ઉપજાવી કાઢીને કંકાસ કરાવે છે. રાજેન્દ્ર આશાને પરણીને ઘેર લાવે છે પણ શાંતિમાં કોઈ ફેરફાર થતો નથી. પત્ની ઉપર વહેમાઈને રાજકુમાર ઘર છોડીને જતો રહે છે અને પોતાની જૂની દોસ્ત મીનુ મુમતાઝના ઘરે રહેવા જતો રહે છે. એને મીનુ માટે એક તરફો પ્રેમ થઈ જાય છે અને રાજકુમાર એની સાથે લગ્ન કરવા માગે છે. છેવટે આગા (ઘરનો જમાઈ) બધું આડુઅવળું કરીને બધાને ભેગા કરે છે.

આજે સ્વાભાવિક છે કે, આ ફિલ્મ જોવી સહેજ પણ ન ગમે, પણ એ જમાનામાં બહું ચાલી. ૧૯૬૧ની સાલનું ભારત જોવા મળે. 'વેસ્પા' સ્કૂટર તો બહુ મોટી વાત કહેવાતી. રાજેન્દ્રકુમારને એનો મોટો ભાઈ આ ફિલ્મમાં 'વેસ્પા' ભેટ આપે છે, એ જોઈને ૯ વર્ષના અશોક દવેનો જીવ બળી ગયો હતો કે, 'હાળા... આપણી પાસે કેમ આવા ભાઈઓ નહોતા... ?' (એ વાત જુદી છે કે, નાના ભાઈને સ્કુટર ભેટ આપી શકે, એવો ભાઈ આપણે બનવાનો વિચારે ય નહોતો આવતો. ક્યાંથી આવે ? ફાધરનો માસિક પગાર એ જમાનામાં ₹. ૧૫૦/-... એમાં (એ જમાનામાં) ₹. ૧૨૦૦/-માં મળતું નવું નક્કોર 'વૅસ્પા' પોસાય ?

ફિલ્મ વધુ ચાલી મુહમ્મદ રફીના બે મશહૂર ગીતોના કારણે. સંગીતકાર રવિ અને રફી વચ્ચે ગહેરી દોસ્તી પ્રારંભથી હતી. ''રોજ સવારે બરોબર આઠના ટકોરે રફી સાહેબ મારા ઘરે આવ્યા જ હોય... એક મિનિટ આઘીપાછી ન થાય.'' એવું રવિએ મને અમદાવાદની સ્પોર્ટ્સ ક્લબમાં મળ્યા ત્યારે કીધું હતું. દુઃખ તમામ સંગીતકારો માટે એ વાતનું થાય કે, આ ફિલ્મના સંગીત માટે રવિને ફિલ્મફેર એવોર્ડ મળ્યો, પણ આખી ફિલ્મના ૯ ગીતોમાંથી બસ... કોઈ બે- ત્રણ જામ્યા. એવું કેમ ? શંકર- જયકિશન, નૌશાદ અને ઓપી નૈયરને બાદ કરતા કોઈ સંગીતકાર એટલો સફળ નહોતો, કે ફિલ્મના તમામ ગીતો સુપરહિટ જાય... એકાદું નબળું હોય તો ય ચાલી જાય. 'ઘરાના'માં રવિને એવોર્ડ મળ્યો, પણ બાકીના ગીતો માળિયે ચઢાવવા પડે અને આ દુઃખ એ સમયના તમામ સંગીતકારોને લાગુ પડતું... ક્રિકેટર દિલીપ વેંગસરકર જેવો સ્ટ્રાઇક રેટ આ લોકોનો રહેતો કે પાંચ ટેસ્ટની દસ ઇનિંગ્સમાંથી ફક્ત એકમાં દિલીપ સેન્ચૂરી મારે એટલે બાકીની નવ ઇનિંગ્સનો ધબડકો માફ. પેલા ત્રણ સંગીતકારોની ફિલ્મના ગીતોનો આ જ અંજામ હતો કે આખી ફિલ્મમાંથી માંડ કોઈ એકાદ-બે ગીત સુપર-ડુપર હિટ જાય એટલે બાકીના ગુન્હા માફ.

ફિલ્મ સંગીત ક્ષેત્રે કરૂણહાસ્યની વાત એ છે કે, ૧૯૬૧માં રીલિઝ થયેલી આ ફિલ્મના 'હુસ્નવાલે તેરા જવાબ નહિ, કોઈ તુઝ સા નહિ હજારો મેં...' એ મુહમ્મદ રફીએ ગાયેલા ગીત માટે રફીને નહિ, સંગીતકાર રવિને એવોર્ડ મળ્યો (એ જમાનામાં આખી ફિલ્મ કે આખા વર્ષની ફિલ્મોના સંગીત માટે સંગીતકારોને એવોર્ડ નહોતો મળતો. કોઈ એક ચોક્કસ ગીત માટે મળતો) રવિએ એના આગલા વર્ષે ફિલ્મ 'ચૌદહવી કા ચાંદ હો યા આફતાબ હો'ના અદ્ભુત સંગીત બદલ એવોર્ડ ગુમાવ્યો હતો અને શંકર- જયકિશન ફિલ્મ 'દિલ અપના ઔર પ્રીત પરાઈ, કિસને હૈ યે રીત બનાઈ' માટે આ ઍવૉર્ડ લઈ ગયા. તેનો બદલો રવિએ લીધો. નવાઈ નહિ પણ આઘાત બાકાયદા લાગશે કે, રવિએ આ એવોર્ડ ઝૂંટવ્યો, એ શંકર- જયકિશનની ફિલ્મ 'જીસ દેશ મેં ગંગા બહતી હૈ'નો હતો. પણ આ બન્ને કિસ્સામાં વચમાં ઊભા ઊભા માર ખાધો ધી ગ્રેટ નૌશાદઅલીએ, જેમની આ બન્ને વર્ષોની ફિલ્મો 'લીડર' અને 'મુગલ-એ-આઝમ'ના સંગીતને ધ્યાનમાં ન લેવાયું. આપણને અંગત રીતે 'દિલ અપના...' કે 'ઘરાના' સંગીત માટે કોઈ ફરિયાદ નથી, પણ આપણે આજે નહિ તો કાલે બધાએ કબૂલ કરવું પડશે ને કે, 'જીસ દેશ મેં...' અને 'મુગલ-એ-આઝમ'ની સરખામણીમાં તો આ બન્ને ફિલ્મોના... અમારા ખાડિયાની ભાષામાં કોઈ ચણા ય ન આલે...! યસ. 'દિલ અપના ઔર પ્રીત પરાઈ' માટે કોઈ ફરિયાદ ન હોય ને આમે ય શંકર- જયકિશન માટે ફિલ્મફેર એવોર્ડસ મેળવવા એક હાથે એકોર્ડિયન વગાડવા જેવું સહેલું કામ થઈ ગયું હતું. '૫૭માં ચોરી ચોરી, '૬૧માં 'અનાડી', '૬૨માં 'દિલ અપના ઔર પ્રીત પરાઈ', '૬૩માં 'પ્રોફેસર', '૬૪માં 'સુરજ', '૬૯માં 'બ્રહ્મચારી'... પછી '૭૧, '૭૨ અને '૭૩ના અનુક્રમે 'પહેચાન', 'મેરા નામ જોકર' અને 'બેઇમાન' માટે કંઈ બોલવા જેવું નથી. એ સમયથી જ ફિલ્મફેર એવોર્ડ્સ ખરીદાવાના ચાલુ થયા.

'હુસ્નવાલે તેરા જવાબ નહીં...' હીરો આટલે દૂર ગાર્ડનમાં હીરોઈનને લઈને આવ્યો હોય. દૂર દૂર સુધી આખું ગાર્ડન ખાલી ખમ્મ હોય આવા અમૂલ્ય સમયે પેલાએ ગીત શું કામ ગાવું જોઈએ ને પેલીએ બધા કામ પડતા મૂકીને ભારતીય નૃત્યકળાનું પ્રદર્શન શા માટે યોજવું જોઈએ ?

યસ. એક વાત માટે આ ફિલ્મના સર્જક એસ. એસ. વાસનને દાદ દેવી પડે કે, ફિલ્મમાં આટલા બધા જાણીતા કલાકારો છે, છતાં એકે ય નો રોલ એવો નથી, જેની ફિલ્મમાં જરૂર ન હોય ને પરાણે ઘૂસાડયો હોય. દરેક પાત્ર વાર્તાનો ભાગ બને છે. મેહમુદની બહેન મીનુ મુમતાઝ પણ ઘણા વખતથી જોવા મળી, એ ય આ ફિલ્મનો મહત્ત્વનો ભાગ છે.

(સીડી સૌજન્ય : ભરત દવે, સુરત)