Search This Blog

29/05/2016

ઍનકાઉન્ટર : 29-05-2016

* કોંગ્રેસ આટલા વર્ષોમાં કામ કરી ન શકી, એ નરેન્દ્ર મોદી અચ્છે દિન લાવવા કેટલા વર્ષો લગાવશે?
-
કોંગ્રેસે કાંઈ નહોતું કર્યું, એ હિસાબે મોદી માટે રસ્તો આસાન છે.
(
મીસ કૅની દોષી, હિંમતનગર)

અમારા ગામમાં ઉધારીયા બહુ છે. શું કરવું?
-
હવે... તમારા વિશે મારે શું સમજવું?
(
સુફિયાન પટેલ, ચાવજ-ભરૂચ)

આ વર્ષે તમારી ૨૯-ફેબ્રુઆરી હતી... શું આયોજન કર્યું હતું?
- બસ... હજી આવી દસ-બાર ૨૯-ફેબ્રુઆરી ખેંચી કાઢવી!
(
કિશોર સોમાણી, રાજકોટ)

બધી મજાકો પતિ-પત્ની ઉપર જ કેમ હોય છે?
-
પુરવાર કરવી ન પડે એટલે!
(
દેવાંગી દેત્રોજા, જામનગર)

મારે બિઝનેસ કરવો છે. શેનો કરાય?
-
શરૂઆત તેલના કૂવા વેચવાથી કરો...
(
આશિત હિંગરાજીયા, રાજકોટ)

વરસાદ પડતા દેડકાં નીકળી પડે, એટલી ઝડપથી એન્જીનીયરિંગ કૉલેજો ફૂટી નીકળે છે...!
-
જે બહુ ફૂટી નીકળતું ન હોય, ત્યાં તમારે જવું.
(
દ્રષ્ટિ ઢેબર, જામનગર)

તમારું 'એનકાઉન્ટર' તમારા ઘરમાં ય કોઈ વાંચતું નથી, એવું ખોટું ન બોલો...
- બસ... તમારો આ સવાલ એમને વંચાવીશ.
(
અનિલ ટી. સુથાર, અમદાવાદ)

છેલ્લા ૫૦-વર્ષોમાં નવા જોશોજૂનુન સાથે દેશભક્તિના કોઈ ગીતો જ કેમ ન આવ્યા?
-
દેશભક્તિ આવે તો એના ગીતો આવે!
(
બાલેન્દુ એસ. વૈદ્ય, વડોદરા)

દિવસ-રાત બીજાની પંચાતમાં કાઢે, એવા લોકોને શું કહેવાય?
- કોંગ્રેસ.
(
કોમલ વામજા, જેતપુર)

૨૬-જાન્યુઆરીની પરેડમાં પરેડ કરતા રાજકીય નેતાઓ વધુ બતાવાતા હતા... એનું શું કારણ?
-
૨૬-જાન્યુ. સદીઓ સુધી આવતી રહેશે... પેલા લોકો આવતી પરેડ સુધી હશે કે નહિ એની કોને ખબર?
(
દીપ્તિ ચેતન દવે, અમદાવાદ)

બૉલીવુડના સ્ટાર્સ કામ કરે છે હિંદી ફિલ્મોમાં અને ઈન્ટરવ્યૂ ઈંગ્લિશમાં આપે છે... શું કારણ?
-
કામ હૉલીવૂડની ફિલ્મોમાં કરે અને ઈન્ટરવ્યૂ હિંદીમાં આપે, એ ય સારું ન લાગે ને?
(
જુઝેર અબ્બાસ પેઢીવાલા, મુંબઈ)

છોકરીના લગ્નની ચિંતા એના માં-બાપ કરતા ગામવાળા કેમ બહુ કરતા હોય છે?
- ચિંતા કરે છે, ત્યાં સુધી જ સારું છે... કોઈ ઉલ્લેખ જ ન થાય, એ સહન પણ નહિ થાય!
(
ઉષા પાંડોર, ઉખારેલી-સંતરામપુર)

ઈન્ટરનેશનલ ડ્રાયવિંગ લાયસન્સ કઢાવવા શું જોઈએ?
-
એક વાહન.
(
આદિલ જરીયા, જૂનાગઢ)

અહીં કેમ કોઈ પણ માંગણી ધરણા, ધાંધલ અને ધમાલ વિના કોઈ સાંભળતું જ નથી?
-
પરણ્યા પછી આવું તો રહેવાનું !
(
મનન અંતાણી, રાજકોટ)

શું એ સાચું છે કે, જે ઘરમાં વડીલો હયાત હોય, એ ઘર મુસિબતોથી સુરક્ષિત હોય?
-
તમારા પૌત્ર-પૌત્રીઓ નસીબદાર કહેવાય!
(
વાહિદ સૈયદ, ધંધૂકા)

અમારા સવાલો ન છાપવાને 'અસહિષ્ણુતા' માની શકાય?
-
સવારે પેટ સાફ ન આવે, એને ય 'અસહિષ્ણુતા' કહેવાની ફેશન થઈ ગઈ છે.
(
રજનીકાંત ઘુંટલા, મુંબઇ)

અમે તમને સવાલ પૂછ્યો હતો, પણ જવાબ ન આપીને તમે અમારી લાગણીઓ છિન્નભિન્ન કરી નાંખી...
-
બહોત ખૂબ... અચ્છા શે'ર હૈ... આગે..?
(
દીપક પટેલ, જૂનાગઢ)

પ્રજાની કઈ વાત તમને આશ્ચર્યચકિત કરે છે?
-
ઉનાળો હોવા છતાં બોલબોલ કરે છે, ''બહુ ગરમી પડે છે, નહિ?''
(
સંજય દવે, શેઠવડાલા-જામજોધપુર)

ટ્રેન ગયા પછી જ ફાટક ખુલશે, એ જાણવા છતાં લોકો હોર્ન કેમ મારે છે?
-
ફાટક ખુલી જાય ને બધા વાહનો જતા રહે પછી હોર્ન મારમાર કરવાનો કોઈ ફાયદો ખરો?
(
રાકેશ પરમાર, કીલ્લાપારડી-વલસાડ)

ભારતને આઈએસઆઈના આતંકવાદથી બચાવવા શું કરવું જોઈએ?
- ઠંડા કલેજાની સોલ્લિડ રાષ્ટ્રભક્તિ.
(
પાર્થ દેલવાડીયા, સુરત)

અમારે તમને મેહમાન તરીકે બોલાવવા છે...
- હાસ્તો... કોઈ મકાનમાલિક તરીકે તો ન જ બોલાવે ને!
(
નરેશ-ફાલ્ગુની પટેલ, નડિયાદ)

તમે કઈ ઉંમરે લેખો લખવાનું શરૂ કર્યું?
-
કાચી ઉંમરે.
(
વાચા સુનિલ પટેલ, અમદાવાદ)

રાહુલ ગાંધીએ તો મોદીને જલસા કરાવી દીધા... સુઉં કિયો છો?
-
જલસા મોદીને કરાવ્યા હોય, એમાં હું શેનો રાજી થઉં..?
(
ડૉ. સુરેશ કે. પટેલ, ડિસા)

સદા ય ખુશ રહેવાની ગુરૂચાવી કઈ?
-
હું તો સદા ય અરીસો જોઉં છું.
(
ફાતેમા મીયાજીવાલા, સિધ્ધપુર)

ચા એને ભાવતી નથી ને કૉફી મંગાવવાની મારી હિંમત નથી, કોઈ ઉપાય?
-
કોઈ ચાવાળીને... આઈ મીન, ચા ભાવતી હોય એને પકડી લાવો.
(
સોહમ બી. દવે, અમદાવાદ)

પ્રેમ નિષ્ફળ જાય તો શું કરવું?
- આવા સંજોગોમાં તો ભ'ઈ સા'બ... લગ્ન કરી લેવા સારા!
(
ભરત લાખણોતરા, સમઢીયાળા-ખાંભા)

27/05/2016

'ખામોશી' ('૬૯)

ફિલ્મ : 'ખામોશી' ('૬૯)
નિર્માતા : હેમંત કુમાર
દિગ્દર્શક : અસિત સેન
સંગીત : હેમંત કુમાર
ગીતકાર : ગુલઝાર
રનિંગ ટાઇમ : ૧૩-રીલ્સ : ૧૨૭-મિનિટ્સ
થીયેટર : (અમદાવાદ)
કલાકારો : રાજેશ ખન્ના, વહિદા રહેમાન, સ્નેહલતા, નઝીર હૂસેન, લલિતા પવાર, ઇફિતકાર, અનવર હૂસેન, નયના, અજીત ચૅટર્જી, તરૂણ ઘોષ, ફાતિમા, બ્રહ્મ ભારદ્વાજ, પરવિન પૉલ, મધુપ શર્મા, રિડકુ, દેવેન વર્મા. (મેહમાન કલાકાર : ધર્મેન્દ્ર)
 
ગીતો
૧.તુમ પુકાર લોતુમ્હારા ઇન્તેઝાર હૈ.... હેમંતકુમાર
૨.દોસ્ત કહાં કોઇ તુમ સાતુમ સા નહિ કોઇ મિસ્ટર.... મન્ના ડે
૩.હમને દેખી હૈ ઉન આંખો કી મહેંકતી ખૂશ્બુ... લતા મંગેશકર
૪.વો શામ કુછ અજીબ થીયે શામ ભી.... કિશોર કુમાર
(ડીવીડી-માં ગીત નં. ૨ ગાયબ છે.)

તમને કોઇએ ગાંડા ધારી લીધા હોય, એવું ક્યારેય બન્યું છે ? જો કે, સવાલ જ ખોટો છે. ખરેખર ધારી લીધા હોય તો તમે થોડી 'હા' પાડવાના છો ?

પણ જસ્ટ... ધારી લો કે, તમે કોઇ ઑફિસમાં ગયા અને ત્યાં તમારા વગર વાંકે કોઇ તમને ગાંડા ધારી લે, એવી સિચ્યુએશન કેવી હોય ? મસ્ત મજાની વાત એ છે કે, 'કોઇ'ને પાછા તમે ગાંડા ધારી લો, અર્થાત્, બંને એકબીજાને ગાંડા ધારી લે, તો જોનારાનો તો આખા મહિનાનો પગાર વસૂલ થઇ જાય કે નહિ ?

આ ફિલ્મમાં એવું થયું છે. પ્રેમિકા (સ્નેહલતા)ના દગાથી પાગલ બની ગયેલા રાજેશ ખન્નાને પાગલોની હૉસ્પિટલમાં દાખલ કરવામાં આવે છે અને એનો ગામડીયો દોસ્ત અનવર હૂસેન એની ખબર કાઢવા આવે છે, જ્યાં દાખલ થતા જ એને હૉસ્પિટલમાં છુટા ફરતા પાગલો સામા મળે છે. એ ત્રાસી તો ત્યારે જાય છે કે, હૉસ્પિટલના સુપ્રિન્ટૅન્ડૅન્ટ ડૉ. ઇફિતખાર અનવરને ગાંડો સમજીને સવાલો પૂછે છે ને અનવર ઇફિતખારને પાગલ સમજીને માની બેસે છે કે, કોઇ ગાંડો ડૉક્ટરનો સફેદ ડગલો પહેરીને ઘુમી રહ્યો છે.

આખી કૉમેડી-અધરવાઇઝ, આ સીરિયસ ફિલ્મમાં વર્ષો સુધી યાદ રહી જાય એવી તંદુરસ્ત અને હળવી બની છે. મને તો '૬૯-માં જોયેલી આ ફિલ્મના કેવળ આ દ્રષ્યો જ યાદ રહી ગયા હતા...

મૂળ તો બંગાળી સાહિત્યકાર આસુતોષ મુકર્જીની વાર્તા 'નર્સ મિત્રા' ઉપરથી મૂળ બંગાળીમાં આ ફિલ્મના જ દિગ્દર્શક અસિત સેને બનાવેલી 'દીપ જોલે જોઇ'ની બેઠી કૉપી એમણે એ ફિલ્મના આ હિંદી સંસ્કરણમાં કરી છે. હિંદીમાં વહિદાએ કરેલો રોલ બંગાળીમાં ધી ગ્રૅટ સુચિત્રા સેને કર્યો હતો. અસિત સેન એટલે પેલો ડામર-કલરનો કૉમેડિયન નહિ, આ તો અશોક કુમાર-સુચિત્રા સેન-ધર્મેન્દ્રવાળી ફિલ્મ 'મમતા', સંજીવકુમારની 'અનોખીરાત', રાજેશ ખન્નાની 'સફર' કે એવી અનેક આવી ઉત્કૃષ્ટ ફિલ્મો જોનારો આપણે ત્યાં અલાયદો અને સૅન્સિબલ વર્ગ છે. એમને ગમેલી ફિલ્મ ઍક્ટરોના અભિયને કારણે જ નહિ, ભાવનાત્મક વાર્તા અને મજેલું દિગ્દર્શન પણ હોવું જરૂરી છે. નહિ તો સામાન્ય પ્રેક્ષક તો આ ફિલ્મ જોઇને શહેરની ભાષામાં કહી દેવાનો છે, 'સુઉં મસ્ત ફિલ્મ છે, બૉસ... ! ખન્ના અને વહિદાએ સુઉં ઍક્ટિંગો કરી છે !'

તારી ભલી થાય ચમના. આવી ફિલ્મોમાં ઍક્ટરોનો અભિનય આપોઆપ ખીલી ઉઠે છે, જો ફિલ્મની વાર્તા અને ખાસ તો દિગ્દર્શક બિમલ રૉયની સ્કૂલનો વિદ્યાર્થી હોય. અસિત સેન મૂળ તો ન્યુ થીયેટર્સમાંથી છુટા થઇને બૉમ્બે આવેલા મહાન સર્જક બિમલ રૉયના હાથ નીચે કામ કરતા ઋષિકેષ મુકર્જી, નબેન્દુ ઘોષ, કૅમેરામેન કમલ બૉઝ અને સંગીતકાર સલિલ ચૌધરીના સાથીદાર હતા. સેન બાબુએ બંગાળીમાં સુચિત્રા સેનને લઇને બનાવેલી અદ્ભુત ફિલ્મ 'ઉત્તર ફાલ્ગુની'ને નૅશનલ ઍવોર્ડ મળ્યો હતો. રાજેશ ખન્ના-શર્મિલા ટાગોરની ફિલ્મ 'સફર'માં સેન બાબુએ શ્રેષ્ઠ દિગદર્શકનો ફિલ્મફૅર ઍવોર્ડ પણ જીત્યો હતો. મૂળ બંગાલી ફિલ્મમાં અસિત સેને મેહમાન કલાકારનો ટચુકડો રોલ પણ કર્યો હતો, જે અહીં ચેહરો સંતાડીને ધર્મેન્દ્રએ કર્યો છે. શક્ય હોય ત્યાં સુધી ધર્મેન્દ્રનો સાઇડ-ફૅસ જ એવી રીતે બતાવવામાં આવ્યો છે કે, તમને ખ્યાલ ચોક્કસ આવે કે, આ ધર્મેન્દ્ર છે, પણ કૅમેરા સામે એનો ચેહરો ન દેખાય... એને કહે છે, 'મેહમાન કલાકાર'.

નો ડાઉટ ખન્ના-વહિદાનો આ ફિલ્મ 'ખામોશી'માં અભિનય મનને ગમે એવો હતો. પણ એક ક્રિટિકના અંદાજથી આ ફિલ્મ જુઓ તો ખરી કમાલ જ દિગ્દર્શકની લાગે. આવી ફિલ્મ જોતી વખતે પ્રેક્ષકની વૅવલૅન્થ પણ એ લૅવલે સૅટ થયેલી જરૂરી છે. પણ અસલી કમાલ બંગાળી સિનેમેટોગ્રાફર કમલ બૉઝની છે, જેમણે આ બ્લૅક-ઍન્ડ-વ્હાઇટ ફિલ્મને થોડી અતિશયોકિતથી કહીએ તો-કલર ફિલ્મ કરતાં ય આંખને વધુ ઠંડક આપે એવી બનાવી છે. કૅમેરાના ઍન્ગલ, લૅન્સની સ્વચ્છતા અને ખાસ તો કોઇ પણ દ્રષ્ય ઝડપવા માટે કૅમેરા ક્યાં ગોઠવવો તેની અદ્ભુત સુઝ કમલ બાબુની કમાલ હતી. આવી કાળી-ધોળી ફિલ્મોમાં કૅમેરાના લૅન્સ જેટલું મહત્વ લાઇટિંગનું વધી જાય છે અને એ જ જવાબદારી પણ કૅમેરામૅનની ! આવી ફિલ્મોમાં દ્રષ્યોની સ્વચ્છતા દર્શકોને ખૂબ આકર્ષે છે.

આ ફિલ્મના હીરો માટે વહિદા રહેમાને રાજેશ ખન્નાનું નામ સજૅસ્ટ કર્યું હતું-જે એને ચેતન આનંદની ફિલ્મ'આખરી ખત'માં જોઇને ઇમ્પ્રેસ થઇ હતી. જો કે, પછીથી વહિદાએ એમ પણ કહ્યું હતું કે, આવો પરિપકવ રૉલ કરવા માટે રાજેશ ખન્ના પૂરતો મૅચ્યોર નહતો. સંજીવ કુમારે વધુ સારી રીતે આ રોલ કર્યો હોત ! જો કે, મૂળ બંગાળી ફિલ્મમાં વસંત ચૌધરી (જેણે ફિલ્મ 'પરખ'માં સાધના સામે હીરોનો રોલ કર્યો હતો)ના અભિનયની બરોબરીએ તો કોઈ આવી ન શકે.. એવું કહેનારી વહિદાએ નિખાલસતાથી એમ પણ કહ્યું હતું કે, હિંદી ફિલ્મ 'ખામોશી'માં એણે પોતે કરેલો અભિનય મૂળ બંગાળીમાં સુચિત્રા સેને કરેલા અભિનયની કોઈ બરોબરીએ આવી ન શકે. વહિદાએ આ ફિલ્મના કેટલાક અઘરા દ્રષ્યો શીખવવા માટે અસિત સૅનને ક્રેડિટ આપી છે.

વહિદા રહેમાનને મુંબઇમાં 'લાઇફ ટાઇમ અચિવમૅન્ટ ઍવૉર્ડ' મળ્યો ત્યારે એણે નિખાલસતાથી કીધું હતું કે, એની તમામ ફિલ્મોમાં એનો સૌથી પડકારજનક રૉલ (... કે અભિનય ?) ફિલ્મ 'ખામોશી'માં હતો.

કર્નલ (નઝીર હુસેન) એક હૉસ્પિટલના માનસચિકિત્સક છે અને પુરૂષ પાગલની સારવાર કરવા માટે એવી થીયરી અપનાવે છે કે, આવા દર્દીને કોઈ સ્ત્રી (નર્સ) પ્રેમનું નાટક પણ કરીને સાજો કરી શકે છે. વહિદાને એ પ્રેમની ઍક્ટિંગ કરવાનું કહે છે. એમની આ થીયરી પાગલ બનીને આવેલા ધર્મેન્દ્રની સારવાર માટે વહિદાને ઍપોઇન્ટ કરીને અમલમાં મૂકે છે, જે સારવાર તો સફળ કરે છે, પણ એમ કરવામાં એ પોતે ય ધર્મેન્દ્રના પ્રેમમાં પડી જાય છે. ધર્મેન્દ્ર પણ એને પ્રેમ તો કરે છે, પણ સાજો થતા જ વહિદા સાથેની આખી ઘટના ભૂલી જાય છે અને પાગલપનને કારણે એને છોડી ગયેલી પ્રેમિકા હવે માની જતા એની સાથે લગ્ન કરી લે છે. વહિદાથી આ આઘાત સહન થતો નથી, છતાં આવા જ લૅવલનો બીજો પૅશન્ટ રાજેશ ખન્ના હૉસ્પિટલમાં દાખલ થાય છે. શરૂઆતની આનાકાની પછી વહિદા આ બીજા પૅશન્ટની સારવાર કરવાનું તો સ્વીકારે છે, પણ ફરી એક વાર એ પોતાને ખન્નાના પ્રેમમાં ડૂબેલી ભાળે છે. ખન્ના સાજો તો થઇ જાય છે અને સાચા અર્થમાં વહિદાને પ્રેમ કરવા લાગે છે, પરંતુ વહિદાનો આત્મા કચવાય છે અને અનેક માનસિક ગડમથલને અંતે એવું માની બેસે છે કે, પ્રેમમાં એ ઍક્ટિંગ કરી શકે એમ નથી. અલબત્ત, ધર્મેન્દ્રની માફક ખન્ના વહિદાને છોડીને જતો નથી રહેતો, છતાં ય પોતાના વિચારો અને અર્થઘટનોની કેદી વહિદા પાર વિનાની ઘૂટન અનુભવે છે અને તે પોતે પાગલ થઇ જાય છે. યોગાનુયોગ હૉસ્પિટલના જે રૂમ નં. ૨૪-માં પહેલા ધર્મેન્દ્ર અને પછી ખન્નાને દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા, ત્યાં જ વહિદાને દાખલ કરવી પડે છે.

હિંદી ફિલ્મોના સ્થાપિત ધોરણો મુજબ, ફિલ્મનો આવો અંત ઘણો બૉલ્ડ (સાહસિક) કહેવાય, એટલે વિવેચકોને તો પાગલ કરી નાખ્યા, પણ પ્રેક્ષકોને વાતમાં કાંઇ મજો પડયો નહિ, એટલે બૉક્સ-ઑફિસ પર ખાસ ચાલી નહિ.

ફિલ્મનું અદ્ભુત પાસું એના ત્રણે ત્રણ ગીતો છે. ફિલ્મના નિર્માતા હેમંત કુમાર પોતે જ હતા અને એમના સ્વભાવ અનુસાર કેવું લાગણીસભર સંગીત આપ્યું છે... ખાસ કરીને, એમણે પોતે ગાયેલું, 'તુમ પુકાર લો.. તુમ્હારા ઇન્તેઝાર હૈ' આઉટ-ઑફ-ધ-વર્લ્ડ ગીત બન્યું છે. કિશોર કુમારને અન્ય ગાયકોની સરખામણીમાં કમ સમજતા ભાવકોએ એનું 'વો શામ કુછ અજીબ થી...' મન દઈને સાંભળવા જેવું છે. એ ક્લાસિકલ સંગીત નહતો જાણતો, એવું ભલે કીધે રાખે, પણ આ ગીત સાંભળો તો બહુ બધી ગેરસમજો દૂર થઇ જાય એમ છે. કિશોર શાસ્ત્રીય સંગીત જાણતો હતો કે નહિ, એ સવાલ જ ભૂસી નાંખી શકે એમ છે, આ ગીત, 'વો શામ કુછ અજીબ થી...'

આમે ય, બંગાળી હોવા ઉપરાંત જૂના દોસ્તો હોવાને નાતે, હેમંત દા અને કિશોર દા વચ્ચે એક વણલખ્યો કરાર હતો કે, બંને પોતે નિર્માતા તરીકે જે કોઇ ફિલ્મો બનાવે, એમાં એકબીજાને એક ગીત ગાવા આપવું. આ ફિલ્મના ગુલઝાર લિખિત ગીતોનો એટલો આભાર કે, પ્યાર, મુહબ્બત, ઇશ્ક, ખુદા, હુસ્ન વગેરે સદીઓથી ચાલ્યા આવતા શબ્દો દૂર રાખીને ગુલઝારે ગીતને કવિતાસ્વરૂપ આપવાની કોશિષ કરી. કોશિષો સફળ જ હતી, એમ તો નહિ કહેવાય જેમ કે, વર્ષો પહેલા મૂકેશના 'પુકારો મુઝે નામ લે કર પુકારો, મુઝે તુમ સે અપની ખબર મિલ રહી હૈ...' નિહાયત સાહિત્યિક સ્પર્ષવાળું ગીત હતું. એમનું પહેલું ગીત, 'મોરા ગોરા અંગ લઇ લે, મોહે શ્યામ અંગ દઇ દે'માં સાહિત્ય ઉપરાંત પણ કંઇક નવું હતું. પણ પ્રૉબ્લેમ ત્યારે શરૂ થયો જ્યારે એમને પોતાને ખબર પડવા માંડી કે, પોતે તો કોઇ ગજબના શાયર છે, પછી ડંડાવાળીઓ શરૂ કરી, એમાંની એક એટલે આ ફિલ્મમાં સંગીત અને ગાયકીની દ્રષ્ટિએ ઉચ્ચતમ, પણ શબ્દો ઉલ્લુ બનાવનારા નીકળ્યા, 'હમને દેખી હૈ ઉન આંખોં કી મહેંકતી ખૂશ્બુ...!' અત્યંત સામાન્ય કક્ષાનું આ ગીત હતું, જેનો અર્થ સ્વયં સંપૂર્ણસિંઘ (ગુલઝાર)ને પોતાને નહિ સમજાયો હોય ! આ વિશે હું અન્યત્ર અનેકવાર લખી ચૂક્યો છું, એટલે એ સવાલો અહીં પેદા નહિ કરૂં... એટલું પૂછવું કાફી છે કે, 'ખૂશ્બુ' મહેંકતી કેવી રીતે હોઇ શકે ? 'મહેંકતી' વિશેષણ 'ખૂશ્બુ'ને જરૂર ન પડે. ક્યાંય ગંધ મારતી ખૂશ્બુ ન હોય. મહેંકતી હોય, એને જ ખૂશ્બુ કહેવાય. વળી એ દેખવાની ચીજ નથી અને ખૂશ્બુ આંખોમાં તો આવી જ ક્યાંથી શકે ? સૌથી વધુ ભયાનક શબ્દો છે, 'ઇસે રિશ્તોં કા ઇલ્ઝામ ન દો.' રિશ્તા એટલે સંબંધ કોઇ કાળે ય ઇલ્ઝામ એટલે કે આક્ષેપ તરીકે કેવી રીતે વપરાઇ શકે ? છેલ્લે છેલ્લે તો ગુલઝાર 'કજરારે કજરારે તેેેરે કારે કારે નૈના..' જેવા શબ્દો ઉપર ચઢી ગયા હતા... પાપી પેટને ખાતર માણસે ક્યાં સુધી ઝૂકવું પડે છે ?

ફિલ્મ 'ખામોશી'માં સૌથી મહત્વની વાર્તા હોવાથી હીરોઇન સિવાય અન્ય પાત્રોને બીનજરૂરી ઍક્સપૉઝર અપાયું નથી. ઇફિતખાર ઇફિતખારથી આગળ વધ્યો નથી, જેને તમે બધી ફિલ્મોમાં જુઓ છો, એમાં એણે કોઈ પ્રમોશન મેળવ્યું નથી. હજારો પૈકીની એક આ ફિલ્મ એવી હશે, જેમાં નઝીર હુસેન રડયો નથી. દેવેન વર્મા પાસેથી કોઈ કામ લેવાયું નથી. એક મન્ના ડેવાળું ગીત હતું. 'દોસ્ત કહાં કોઇ તુમ સા...' ડીવીડી-માંથી કાઢી નાંખવામાં આવ્યું છે. સ્નેહલતા હિંદી ફિલ્મોમાં સહેજ પણ ચાલી નહિ, એટલે ગુજરાતી ફિલ્મોમાં આવી ગઈ. અનવર હુસેનને ઠીકઠીક કામ મળ્યું છે. લલિતા પવારને નર્સનો રોલ કાયમી ફાવી ગયો હોય એમ એ જમાનાની ઘણી ફિલ્મોમાં એ નર્સ જ રહી.. લૅડી ડૉક્ટર બની ન શકી !

પણ એક ક્લાસિક ફિલ્મ જોવા માટે આ ફિલ્મની ડીવીડી તાબડતોબ મંગાવી લેવી જોઈએ.

25/05/2016

ચોળાફળી, કોને ફળી ?

પહેલા મને શરમ આવતી હતી કે, આમ મોટી ગાડી લઇને નીકળ્યા હો અને ખાવા ઊભા રહેવાનું ચોળાફળી ? શરૂશરૂમાં તો કોઇની નજર ન પડે, એમ શરમનો માર્યો ગાડી પાર્ક કરીને છાનોમાનો ચોળાફળીની લારીએ બે હાથ મારી આવું. ડર તો લાગે ને કે, ગામમાં કેવી વાતો થાય કે આમ દસ લાખની ગાડી લઇને નીકળ્યા છે ને ઊભા છે ચોળાફળીની લારીએ ? ગાડીની પણ ઈજ્જત હોય છે, એ લઇને પંજાબી-ફૂડની મોટી હૉટેલમાં જાઓ તો માભો ય પડે, પણ ચોળાફળીની લારી ઉપર ગાડી...? શૂટ પહેરીને પગમાં સ્લિપર પહેરવા જેવું લાગે ને ? લેંઘો ગમે તેટલો મોંઘો હોય, એમાં શર્ટ ઈન્સર્ટ તો ન કરાય ને ?


તારી નહિ, પણ મારી ભલી થાય, ચમના નહિ, 'અશોકીયા'... ચોળાફળીમાં વળી માભો ક્યાંથી આવ્યો ? અશોક, તું એ ન ભૂલ કે, ચોળાફળી જ તારા શહેરની શાન છે, સ્વાદ છે ને અને ટેસડો છે. અમદાવાદમાં દર એકાદ બસસ્ટેન્ડના અંતરે ચોળાફળીની લારી હોય જ અને એ લારી ઉપર ભીડ હોય જ. મોટા શહેરો પોતાની કોઇ ખુમારીથી નહિ, ખાણી-પીણીની આદતોથી ઓળખાય છે. રાજકોટનો વિકાસ 'પાટા'ને કારણે થયો છે, જેને આખું ગુજરાત 'ફાફડા' કહે છે. રોજ વહેલી સવારે જામનગર-રાજકોટમાં પાટાની દુકાનો ઉપર લાઇનો લાગી હોય. રેલવેના પાટા દેવો આકાર બે ફાફડા ઊભો કરી શકતા હોવાથી એ બાજુ એને પાટા કહે છે. અમદાવાદમાં રેલવેના પાટા ચાવતા હોઇએ, એવા કડક ફાફડા આવતા હોવાથી અહીં કોઇ એને પાટા કહેતું નથી. અહીં ફાફડાને ફાફડા જ કહેવાય છે.

સુરતના આધાર-કાર્ડમાં લોચો લખાવવો પડે. ખમણના ભૂકાને ત્યાં 'લોચો' કહે છે... સાલું, આવું નામ સાંભળ્યા પછી ખાવાનું ય ન ભાવે ! મુંબઇની ઓળખાણ 'વડા-પાઉં' છે. બ્રેડના બે ટુકડાની વચ્ચે એક બટાકાવડું ભરાવી દીધું, એટલે 'વડા-પાઉં' થઇ ગયું ! વડોદરામાં મીસળ-પાઉં. ત્યાં મહારાષ્ટ્રીયનોની વસ્તી વધુ હોવાથી આપણા 'ઉસળ'ને આ લોકો 'મીસળ' કહે છે. કહે છે કે આ શહેરો પછી શોધાયા... પહેલા આવો લોચો, વડા-પાઉં અને મીસળ-પાઉં શોધાયા હતા. એ એટલા લોકપ્રિય થયા કે, ત્યાંના સ્થાનિક લોકોએ ત્યાં જ પછી સુરત, મુંબઇ અને વડોદરા નામના શહેરો બનાવી દીધા. અમદાવાદમાં ચોળાફળી બહુ મોડી આવી. દસ-પંદર વર્ષ પહેલા કોઇ એનું નામે ય જાણતું નહોતું. એના શોધકનું નામ જાણવા મળ્યું નથી પણ કહે છે કે, ચોળાફળીને કારણે અમદાવાદ હવે દુનિયા નહિ તો દેશભરમાં તો મશહૂર છે.

'ગૂગલ'માં ચોળાફળીનો અર્થ જાણવો બેકાર છે. રામાયણ-મહાભારતમાં ય એનો ઉલ્લેખ નથી. ચોળા એક કઠોળનું નામ છે, પણ ચોળા કોઇને ફળ્યા હોય, એવું જાણમાં નથી, તો 'ફળી' ક્યાંથી અને શેનું આવ્યું ? વળી, સંસ્થા જાણવા પણ માંગે છે કે, શા માટે કોઇએ ચોળાફળીના આકાર વિશે ચર્ચાસત્રો પણ યોજ્યા નથી ? પીળા રંગનો નિચોવેલો લેંઘો પડયો હોય, એમ ચોળાફળી વળી વળીને સંકોચાઇ ગઇ છે. ફાફડું ગમે તેવું હોય, પણ એ કદી કમરથી વળી ગયેલું કે ચોળાફળીની જેમ બસ્સો-ગ્રામ બંધાવ્યા હોય તો અડધો ડ્રૉઇંગ-રૂમ જેટલી જગ્યા રોકતા નથી.

શું ચોળાફળીના આકારને કોઇ મૉડર્ન-ટચ આપી ન શકાય ? તળતી વખતે ફાધરનું કિંગડમ હોય એમ એ આડી-અવળી વળીને એવો આકાર ધારણ કરે છે, જેનું બીજગણીત કે ભૂમિતીમાં ય કોઇ માપ નથી. નાનકડી તો નાનકડી પણ પાણી-પુરીનો એક સ્વતંત્ર અને મનભાવન આકાર છે. વણેલા ગાંઠીયા કે પાપડી પણ રૂપાળા થઇને કોઇને મોંઢું બતાવી શકે એમ નથી, તેમ છતાં ય એ બન્નેમાં નિરાકાર હોવાની એક આઇડેન્ટિટી છે, જ્યારે ચોળાફળીના આકારને કોઇ સુંદર યુવતીના ફિગર સાથે સરખાવી શકાય એમ નથી. ક્યાંક અરમાનોની જેમ દબાઇ ગયેલી તો ક્યાંક અહંકારની જેમ ફૂલેલી ચોળાફળી એક માત્ર ચીજ છે, જેના આકાર વિશે હજી સુધી મતભેદો પ્રવર્તે છે.

બનાવતી વખતે ફાફડાની માફક કાપવામાં તો એને ય આવે છે, પણ બન્યા પછી એના આકારનું કોઇ ઠેકાણું નહિ. શરૂઆતની ધારી ઈસ્ત્રી કરેલા પેન્ટની કિનારી જેવી સપાટ હોય, પણ હજી નડિયાદ આવતા પહેલા જ પટેલો જોર મારે, એમ એ કિનારી પછી તરત જ ચોળાફળી આંગળી ઉપર પડેલા ફોડલા જેવી ફૂલી ગઇ હોય. પણ એ જોર લાંબુ ટકે નહિ, એની પછી તરત જ જૂની સાબરમતી નદીના સુક્કા પટ જેવો સપાટ પ્રદેશ આવે, જેમાં નાના-મોટા ટેકરા-ટેકરીઓ અડીને બેઠા હોય. લંબાઇમાં એક નાનું ફાફડું ય ચોળાફળીને મારી જાય.

ફાફડું એકાદ ફૂટ સુધી પણ વિસ્તર્યું હોય, પણ ચોળાફળીની જાત અંદરઅંદરના વિખવાદોને કારણે આકારોમાં એકતા લાવી શકી નહિ. ચાવવામાં ય ચોળાફળી કચડકચડ બોલી, ફાફડાનો એ સ્વાભાવ નહિ. કારણ કે, દરેક ફાફડાએ કાંદા ઉપર જીવવાનું છે અને ચોળાફળીએ એની બેશુમાર લોકપ્રિય પીળી ચટણી ઉપર ! આ એવી ચટણી છે, જે ચોળાફળી સિવાય અન્ય એકે ય ખાદ્યપદાર્થ સાથે ખવાય નહિ, એમને એમ ઘુંટડો મારીને પી જવાય નહિ કે એના વગર ચોળાફળી ખવાય પણ નહિ. ફાફડાની જેમ ચોળાફળી કાંદાની મોહતાજ નથી. દુનિયાભરની એકે ય લારી ઉપર જૈન ફાફડા મળતા નથી, કારણ કે ફાફડાને કાંદા વગર ખવાય નહિ, ત્યારે ચોળાફળી જ્ઞાાતિજાતિના બંધનોમાં રાચતી નથી. પેલી પીળી ચટણીમાં લસણ આવતું નથી, પણ એકે ય લારી ઉપર એવી કોઇ જૈન ચટણી મશહૂર થઇ હોય, એવું સાંભળ્યું નથી.

ફાઇવ-સ્ટાર હોટેલોએ તો નહિ, પણ મોટી ક્લબોએ સેવ-મમરાની જેમ ફાફડા શરૂ કરવા પડયા છે. સ્ટેટસનો સવાલ હતો, એટલે આવી મોટી હોટલ કે ક્લબમાં ચાયનીઝ-મેક્સિકન શોભે, દાળવડાં કે પાણા-પુરા નહિ ! પણ હવે ટ્રેન્ડ બદલાયો છે. ફાફડાની જેમ ચોળાફળી પણ ઈજ્જતથી પ્રવેશ મેળવવા માટે થનગની રહી છે. ફાઇવ-સ્ટાર હોટેલ કે ક્લબની ચોળાફળી કેવી હશે ? હાથમાં સફેદ ગ્લોવ્ઝ પહેરેલો એક શૂટેડ-બૂટેડ વેઇટર સલાડ પાથરેલી મોટી પ્લેટમાં ચોળાફળીના બે પીસ લઇને ટેબલ પર આવશે. સાથે સ્પૂન-ફૉર્ક (છરી-કાંટા) પણ હશે. બન્ને હાથમાં પકડેલા છરી-કાંટા વડે ચોળાફળીના બે કટકા કરીને ફૉર્ક વડે ચોળાફળીનું એક કટકું ઉપાડીને પીળી ચટણીના બાઉલમાં બોળવામાં આવશે. ત્યાંથી મોડા સુધીના પ્રવાસમાં જો ચટણીનું ટીપું શર્ટ પર ઢોળાઇ ગયું, તો સ્માઇલમાં સાથે ઈંગ્લિશમાં, 'ઍક્સક્યૂઝ મી' બોલીને ઉપાડેલું બાઇટ પાછું મૂકીને પેપર-નેપકીન વડે શર્ટ પરનો ડાઘો સાફ કરવાનો રહેશે. (ખાસ ધ્યાન એ રાખવાનું કે, ફાઇવ-સ્ટાર હોટલમાં, ''ભૈયાજી, થોડી ચટણી ઓર ડાલો, ના !'' નહિ બોલવાનું....

ભૈયાજીની ય બા ખીજાય !) જો ભ', આ ચોળાફળી છે, ચાયનીઝ કે મૅક્સિકસન નહિ, એટલે ખાતી વખતે મોંઢા ઉપર ચોળાફળીના નાનાનાના કટકાઓ તો ચોંટવાના, ચટણીઓ પાટલૂન પર પડવાની જ અને ખાસ તો, ખાતી વખતે કચડકચડ અવાજ આવવાનો જ. અવાજો તો ખાખરા ખાતા ય આવે છે, એટલે આપણે કાંઇ એને પાણીમાં ઓગાળીને ખાતા... આઇ મીન, પીતા નથી. શક્ય છે, ચોળાફળી શબ્દો દેસી લાગતા હોવાથી, ફાઇવ-સ્ટાર કલ્ચરમાં એનું કોઇ ઈંગ્લિશ નામ, 'ડીપ-ફ્રાઇડ સૉલ્ટી કૅક' જેવું કાંઇ અપાય. દાળવડાનું ઈંગ્લિશ નામ પણ શોધાઇ રહ્યું છે.

ગુજરાતીઓ બહારના રાજ્યોમાં ખમણ-ઢોકળાંથી વધુ ઓળખાય છે, પણ હજી સુધી ચોળાફળીને કોઇ ક્રેડિટ મળી નથી, જે દુઃખદ છે. પણ એમાં દુઃખી થવા જેવું નથી. જે મજો 'વઘારેલો ભાત' બોલવામાં (અને ખાવામાં) આવે છે, 'ફ્રાઇડ-રાઇસ' બોલવામાં નથી આવતો. સુંઉ કિયો છો ?

સિક્સર
- આઆઆ...હ ! આવી ગરમીથી બચવા શું કરવાનું ?
- બ્લૅન્કેટ ઓઢીને નહિ સુવાનું !