Search This Blog

29/06/2012

ફિલ્મ : મમતા (’૬૬)

ગીતો
૧...ચાહે તો મોરા જીયા લઈ લે સાંવરીયા, ચાહે તો મોરા જીયા.....લતા મંગેશકર
૨...રહેં ન રહેં હમ, મહેકા કરેંગે, બનકે કલી, બનકે સબા......લતા મંગેશકર 
૩...રહેતે થે કભી જીનકે દિલ મેં હમ જાન સે ભી પ્યારોં કી તરહ...લતા મંગેશકર 
૪... છુપા લો યૂં દિલ મેં પ્યાર મેરા કે જૈસે મંદિર મેં લૌ દિયે કી...લતા-હેમંત કુમાર 
૫...હમ ગવનવા ન જઈબે હો બિના ઝૂલની, હમ ગવનવા ન......લતા મંગેશકર 
૬...સકલ બન ગગન પવન ચલત પુરવાઈ, માંઇ રિતુ બસંત આઈ....લતા મંગેશકર 
૭...વિકલ મોરા મનવા ઉન બિન હાય, આયેના સજનવા, રૂત બિતી... લતા મંગેશકર 
૮...રહે ન રહે હમ, મહેકા કરેંગે, બનકે કલી, બનકે સબા.....સુમન કલ્યાણપુરી-રફી 
૯...ઈન બહારોં મેં એકેલે ના ફિરો, રાહ મેં કાલી ઘટા રોક ના લે.....આશા-રફી

ફિલ્મ : મમતા (૬૬) 
નિર્માતા : ચારૂ ચિત્ર 
દિગ્દર્શક : અસિત સેન 
સંગીતકાર : રોશન 
ગીતો : મજરૂહ સુલતાનપુરી 
વાર્તા : ડૉ. નિહારરંજન ગુપ્તા 
રનિંગ ટાઈમ : ૧૫૦-મિનીટ્‌સઃ ૧૭-રીલ્સ 
થીયેટર : મૉડેલ (અમદાવાદ) 
કલાકારો : અશોક કુમાર, સુચિત્રા સેન, ધર્મેન્દ્ર, બિપીન ગુપ્તા, ડૅવિડ અબ્રાહમ, અસિત સેન, પ્રતિમા દેવી, કાલીપદ ચક્રવર્તી, પહાડી સાન્યાલ, રાજલક્ષ્મી દેવી, છાયા દેવી, જહૂર રૉય, શ્યામ લાહા, કુંદન, વિનોદ શર્મા, બલદેવ મહેતા, ચમન પુરી. 

મૉડેલ ટૉકીઝ અમદાવાદના ગાંધી રોડ પર. અને મૉડેલની થોડે આગળની ખત્રી પોળમાં અમે રહીએ. સાલ ૧૯૬૬-ની. હજી સુનિલ ગાવસકરને ટેસ્ટ ક્રિકેટમાં આવવાને ત્રણ વર્ષની વાર હતી, એટલે દેશને કોઈ વઘુ સારો ક્રિકેટર મળી રહે, એ માટે અમે ખત્રી પોળમાં અગાઉથી જ ક્રિકેટ રમવા માંડેલું. એ સમયના અમારા જેવા કિશોરો માટે ફિલ્મ અને ક્રિકેટ-બે જ ઈન્દ્રીયનું જ્ઞાન, એટલે સમજો ને, હું (એટલે કે આપણો ગાવસકર) બેટિંગ કરતો હોઉં, શમ્મી કપૂર બોલિંગ નાંખતો હોય, વિકેટ-કીપિંગ મુખ્યમંત્રી સ્વ. હિતેન્દ્ર દેસાઈ કરતા હોય (સ્વ. હિતુભાઈના ૩૨-લાખ ફોટામાંથી ૩૧-લાખ ફોટાઓમાં બન્ને હાથ નીચે પેટ પાસે પકડી રાખ્યા હોય... પાપી પેટને ખાતર માનવીએ શું શું નથી કરવું પડતું ? બાકીના એક લાખ ફોટામાં ફક્ત મોંઢું કે છાતી આવ્યા હોય ને...!) એટલે વિકેટ-કીપર જે બને એને અમે હિતુભાઈ કહેતા. રાજેન્દ્ર કુમારને તો કોઈએ સિગારેટ લેવા-બેવા મોકલ્યો હોય... (એનું અમારી પોળમાં કોઈ માન નહિ ! ઠીક છે કોક દિ એકાદો બેટ્‌સમેન ન આવ્યો હોય તો એને રમાડીએ.)

...ને અચાનક દોડાદોડ થઈ ગઈ, ‘‘ભાગો, પોલીસ...પોલીસ’’ એમ કહેતા બે-ચાર મવાલી જેવા માણસો એમના છેલ્લા શ્વાસો પકડવા જતા હોય, એવી સ્પીડે પોળમાં અથડાતા-ભટકતા દોડ્યા. મોડેલ ટોકીઝમાં હજી બે દિવસ પહેલા શુક્રવારે આવેલી ફિલ્મ મમતાની ટિકીટોના કાળાબજાર થતાતા ને અચાનક પોલીસે છાપો માર્યો, એમાં આ બધી હડીયાપાટું થઈ ગઈ. એમ બધા ય ભેગાભેગું દોડ્યા. એ તો ઠેઠ જેઠાભાઈની પોળમાં પહોંચ્યા ત્યારે અમારામાંથી કોક બુઘ્ધિશાળીને યાદ આવ્યું (...મતલબ...એ હું તો ન જ હોઈ શકું !) ને ઊભા રહી ગયા કે, ‘‘આપણે શું કામ દોડીએ છીએ...?...આપણે ક્યાં બ્લેક કરવા ગયાતા...?? પોલીસ આપણી પાછળ નથી, ઈ !’’ અમને ફાયદો એ થયો કે, ભાગતા કાલાબજારીયાઓએ અમારા હાથમાં મમતાની બાલ્કનીની ટિકીટો પકડાવી દીધી હતી, ‘‘જાઓ... મફતમાં જોઈ આવો... !’’ જીવનમાં પહેલીવાર કાળાબજાર અમને સત્સંગ જેવું પવિત્ર લાગ્યું. રૂ.૨.૫૦ની બાલ્કનીની ટિકીટો સાવ મફતમાં? હું, ચુસ્ત ગાંધીવાદી ઈશ્વરકાકાનો ભરત અને કલ્પેશ દલાલ બેસી ગયા મોડેલ ટોકીઝમાં ને તરત ઈન્ટરવલ પડ્યો...! ગાંધીરોડ પર મમતાનાકાળા બજાર માટે અમે મોડેલબન્યા હતા...! 

પણ એ અડઘું પિક્ચર પણ અફલાતુન લાગ્યું કે, મહિના પછી લાઈનમાં ઊભા રહીને બીજી ને છેલ્લે ત્રીજી વખત પણ જોઈ આવ્યા. 

આજે ૪૬-વર્ષ પછી અહીં લખવા માટે આ મમતુસાડા-તઈણમી વાર જોયું ને એવો જ આનંદ આવ્યો. ઈસ્ટમેન કલર એટલે કે હિંદીમાં રંગીન ફિલ્મો નિયમિત આવવાની હજી એ શરૂઆત જ હતી. ટેકનિકલર ફિલ્મો એના નિર્માતાઓને મોંઘી પડે, એટલે આપણે ત્યાં મોટા ભાગે ઈસ્ટમેન કલર ફિલ્મો જ આવતી. રાજ કપૂરે સંગમટેકનિકલરમાં ઉતાર્યું હતું. મમતાના ટાઈટલ્સ (પિટ-ક્લાસની ભાષામાં, ‘‘નંબરીયા’’!) માં મોટા અક્ષરે ઈસ્ટમેન કલરલખવામાં આવ્યું હતું... કેમ જાણે આપણને આ ફિલ્મ બ્લેક-એન્ડ-વ્હાઈટ છે કે રંગિન, એની ખબર નહિ પડતી હોય !... વાત કરે છે તે ! 

મેં આજ સુધી જોયેલી સર્વોત્તમ ૧૦-ફિલ્મોમાં મમતાને હું ૧-થી ૧૦-માં ગમે તે નંબર આપી દઉં, તો આપણા સંબંધો બગડવા નહિ જોઈએ ! પેલું હિંદીમાં કહે છે ને, ‘‘વાકઈ...’’ એમ આ વાકઈ ઘણી સુંદર ફિલ્મ છે. હું તો હજી ફક્ત ૪૦-વર્ષોથી જ લખું છુ, એટલે મારી વાતો પર વિશ્વાસ ન બેસે, એ સમજી શકું છું પણ પહેલી વાર હાથ જોડીને વિનંતિ કરૂં છું કે, કોઈપણ ભોગે આ ફિલ્મ જોવાનું ચૂકતા નહિ. ઈવન, તમે પણ પૂરી જીંદગીમાં આવી સરસ ફિલ્મ તો દસ-બાર જ જોઈ હોય ! 

...ને સાલા બંગાળીઓ બહુ રડાવે છે. હિબકાં ભરાવી ભરાવીને રડાવે છે. મમતાઅત્યંત લાગણીશીલ ફિલ્મો બંદિની’, ‘સુજાતા’, ‘આનંદ’, ‘અનાડીકે બંગાળી લેખકો-દિગ્દર્શકોની ફિલ્મોની જેમ એક સેન્સિટીવ ફિલ્મ હતી. અફ કોર્સ, આ ફિલ્મ અને આ સમજ એવા સંસ્કારી પરિવારો પૂરતી સીમિત છે, જેમને એમના સિવાય પણ બીજા પરિવારો સંસ્કારી ગણે છે. જે ઘરમાં ઉચ્ચ કોટિનું વાંચન છે, વાતચીતની ડીસન્સી છે અને ઈવન શોલે-ફોલેકરતા ય આવી લાગણીશીલ ફિલ્મો વઘુ ગમે છે. જે ઘરમાં સ્ત્રીને પત્ની, બહેનમાં કે દીકરીનો દરજ્જો પૂરા સન્માન સાથે મળ્યો છે, એમને મમતાગમવાની. ગમે તેવી અશક્ત માં, જ્યારે વાત એની દીકરીના રક્ષણની આવે, ત્યારે ખૂંખાર વાઘણ બની જાય છે, એ મુદ્દા ઉપર ડો.નિહારરંજન ગુપ્તાએ બંગાળીમાં લખેલી ઉત્તર ફાલ્ગુનીનવલકથાને અસિત સેન જેવા મજેલા દિગ્દર્શકે એ જ નામથી બંગાળી ફિલ્મ બનાવી. રીસ્પોન્સ સારો મળ્યો એટલે હિંદીમાં મમતાનામથી બનાવી. પેલો ગોળમટોળ ડામર કોમેડિયન આસિત સેન જુદો. અલબત, એણે પણ ઘણી ફિલ્મો દિગ્દર્શિત કરી છે. યસ. આપણી વાતની મઘ્યમાં માંનો સંદર્ભ આવે છે. પેલા પરિવારોએ ૬૬-માં આ ફિલ્મ જોઈ જ હોય, છતાં જૂના સ્મરણો તાજાં કરવા વાર્તાનું જીસ્ટ કહી દઈએ. 

કરોડપતિ યુવાન બેરિસ્ટર મનિષ રોય (અશોક કુમાર) તદ્દન ગરીબ અને સંસ્કારી દેવયાની (સુચિત્રા સેન)ના પ્રેમમાં છે. બન્ને લગ્ન કરવાના છે, પણ અશોકની બેરિસ્ટરી પૂરી થાય પછી. એને માટે એને વિલાયત (લંડન) જવું પડે છે, તે દરમ્યાન દેવામાં ડૂબેલા સુચિત્રા સેનના ફાધર (ચમન પુરી)ને દીકરીની મંજૂરી લઈને એના લગ્ન એક બુઢ્ઢા અને નાલાયક શરાબી રાખાલ ભટ્ટાચાર્ય (કાલીપદ ચક્રવર્તી) સાથે કરી દેવા પડે છે. એ ઐયાશ અને જુગારી પત્નીને સેક્સ માટે વેચી દે છે, પેટ ભારે હોવા છતાં. દેવયાની જીવ બચાવવા ટ્રેનમાં ભાગે છે ને ટ્રેનમાંથી કૂદી પડતા પહેલા તવાયફોના કોઠાની મૌસી મીનાબાઈ (છાયાદેવી) એને બચાવી લે છે અને પોતાના કોઠે લઈ આવે છે. પેટમાં સંતાન હોવાથી બીજો કોઈ રસ્તો ન સૂઝતા દેવયાની તવાયફ બની જાય છે, પણ બ્લેક-મેઈલિંગ કરવા રાખાલ અહીં પણ આવી પહોંચે છે. પૈસા આપી દેવાથી એનો છુટકારો થતો ન હોવાથી દેવયાની પોતાની દીકરીને કન્વેન્ટમાં ભણવા મોકલી દે છે અને દીકરીના જીવન કે કરિયર પર પોતાનો બદનામ પડછાયો ન પડે, તે માટે દીકરીને શાબ્દિક અર્થમાં ભૂલી જવાનું સ્વીકારી લે છે. 

આ બાજુ વિલાયતથી પાછા ફરેલા મનિષને બધી જાણ થતા તે ઘૂંધવાઈ ઉઠે છે, પણ ખુલાસો થતા તે હવે પન્નાબાઈબની ચૂકેલી પ્રેમિકા દેવયાનીને અપનાવી લે છે. એની દીકરીનું રક્ષણ કરવા પોતે પણ પરણતો નથી અને પોતાના છત્ર હેઠળ દેવયાનીની દીકરી સુપર્ણાને (સુચિત્રા-ડબલ રોલમાં) મોટી કરીને બેરિસ્ટર બનાવે છે. સુપર્ણા બેરિસ્ટર ઈન્દરનીલ (ધર્મેન્દ્ર)ના પ્રેમમાં છે. અલબત્ત, મનિષ રોય સુપર્ણાને ખબર પડવા દેતા નથી કે એના મૃત્યુ પામેલ(!) માં-બાપ કોણ, બસ, ફરી જોવાના હો, તો તમારો રસભંગ ન થાય માટે અહીં વાતને છોડી દઈએ છીએ. 

ઓહ, દાદામોની અશોક કુમાર... ઓહ સુચિત્રા સેન ! બન્નેએ આ ફિલ્મમાં લાઈફટાઈમ રોલ કર્યા છે. દુઃખ થા કે, સુચિત્રા દેવ આનંદ સાથે ફિલ્મ સરહદઅને બમ્બઈ કા બાબુમાં, દિલીપ કુમાર સાથે દેવદાસઅને મુસાફિરમાં ને છેલ્લે છેલ્લે ગુલઝારની ફિલ્મ આંધીપૂરતી જ હિંદી ફિલ્મોમાં આવી. મુનમુન સેનની એ મમ્મી અને રિયા અને રાયમા સેનની નાની થાય. આશ્ચર્યજનક કહેવાય, પણ જે એવોર્ડ મેળવવા હિંદી ફિલ્મોના તમામ કલાકારો ઝૂરે છે, તે દાદાસાહેબ ફાળકે એવોર્ડસ્વીકારવાની સુચિત્રાએ ના પાડી દીધી હતી ને એ એટલા માટે કે, છેલ્લા કેટલાય વર્ષોથી તે સંપૂર્ણ એકાંત જીવન ગાળે છે. બંગાળી સુપર સ્ટાર સ્વ. ઉત્તમ કુમાર સાથે અનેક બંગાળી ફિલ્મોમાં બન્નેની જોડી આજદિન પર્યંત સર્વોત્તમ કહેવાઈ છે. તા. ૬ એપ્રિલ, ૧૯૩૧ ના રોજ જન્મેલી સુચિત્રા સેનનું સાચું નામ તો, ‘રમા દાસગુપ્તાહતું, પણ વિદ્યા બાલનનું કહાનીજોઈ લીધા પછી બેંગોલી નામોના ઉચ્ચાર માટે અમે સભાન થઈ ગયા છીએ, એટલે ખબર પડી કે, બંગાળીઓ માટે આ નામ ‘‘રોમા દાશોગુપ્તો’’ કહેવાય. દાદામોનીનો તો ફક્ત ફોટો જુઓ તો ય હમણાં કોઈ એક્ટિંગ કરી બેસશે, એવી અપેક્ષા રહે. મમતામાં એમને જોઈ લો, પછી સ્વયં તમારે પણ કબુલ કરવું પડે કે આ લેવલની એક્ટિંગ માટે તો અમિતાભ બચ્ચન કે દિલીપ કુમારોનું ય કામ નહિ. જો કે, ફિલ્મ જોતા જોતા ખૂન્નસ ચઢે..ને વિલન તો એવો જ હોવો જોઈએ ને કે, આપણે સિનેમાના પરદા પર જઈને સાલાને ઠોકી આઈએ... તો એ જ લેવલનો બંગાળી વિલન કાલીપદ ચક્રવર્તીએ ખૂબ અસરકારક કામ કર્યું છે. ધર્મેન્દ્ર તો નવોનવો હતો એટલે ત્યાં સુધીની ફિલ્મોમાં એણે સજ્જન પ્રેમી સિવાય બીજું કશું લાગવાનું નહોતું ને એ એવો લાગે છે... બાજી ફિટાઉન્સ...! ... અને કોઈ હજી પૂછતું કેમ નથી કે, ફિલ્મનું સંગીત કેવું ગુલેગુલઝાર- તુફાને હમદમ હતું ! રોશને ય શ્રેષ્ઠ આપવામાં કોઈ કસર બાકી રાખી નથી. લતા મંગેશકરના કંઠને નીચોવી લીધો છે. પેલા ત્રણેક રાગો (બહાર, જોગીયા અને પિલુ) પર આધારિત સકલ બન ગગન પવન ચલત પુરવાઈતમે કદી ભૂલ્યા છો ? (ઢાળ કેવો મઘુરો છે, ‘‘માન ભી જાઓ ના, છોડો નરસૈંયા...’’) અને લતા સાથે હેમંત દાનું છુપા લો યૂં દિલ મેં પ્યાર મેરા, કે જૈસે મંદિર મેં લૌ દિયે કી’ (રાગઃયમન) આપણને ગાતા નથી આવડતું, પણ સાંભળતા કેવું ખૂબ આવડી ગયું છે ? ગીતકાર મજરૂહ સુલતાનપુરી માટે કોઈ ઊંચો આદર રખાય એવું બારે માસ નથી, પણ ‘‘બારસોં કે સુલગતે તનમન પર, અશ્કોં કે તો છીંટે દે ન સકે, તપતે હુએ દિલ કે ઝખ્મોં પર, બરસે ભી તો અંગારોં કી તરહ...’’ ખૂબ સંદર લખાયું હોવા છતાં આ ફિલ્મના કોઈ ખૂણે બંધ બેસતું નથી. ફિલ્મની વાર્તામાં આ મીસરાના કોઈ શબ્દો બેસતા નથી. શબ્દો મુજબ લાગે એવું કે, એને છોડીને વિલાયત જઈ આવેલા અશોક કુમાર ઉપર કટાક્ષ છે કે, ‘‘બરસે ભી તો અંગારોં કી તરહ...’’ પણ ફિલ્મમાં એવો કોઈ રેફરન્સ આવતો નથી. એવી જ રીતે, ‘આયે ના સજનવા ૠતુ બીતી જાયે...પણ શેને માટે લખાયું ને મંજૂર થયું, એ ના સમજાય, કારણ કે ૠતુ બીતી ગયા પહેલાનો એનો સજનવો અશોક કુમાર એની પાસેનો પાસે જ હતો. 

ગીતની રેકર્ડ બની નથી, પણ ફિલ્મમાં સંઘ્યા મુકર્જીનો શાસ્ત્રીય કંઠ મુજરામાં બહુ અસરકારક લાગે છે. છાયાદેવી સુચિત્રાને ગાયકી શીખવે છે, ત્યારે સંભળાય છે. મનમોહક ઠૂમરી છે. થોડી નવાઈઓ લાગવા દો, પણ ફિલ્મમાં રહે ન રહે હમ, મહેકા કરેંગેગીત લતા મંગેશકરે તો સોલો ગાયું છે, પણ એક અંતરા માટે આ જ ગીત રોશનલાલે મુહમ્મદ રફી અને સુમન કલ્યાણપુર પાસે ય ગવડાવ્યૂં છે. એવી જ રીતે, રફી-આશાના યુગલ ગીત, ‘‘ઈન બહારોં મેં અકેલે ના ફિરો’’માં આપણે કોઈએ નહિ સાંભળેલો રફી સાહેબનો એક વધારાનો અંતરો પણ છે. આગળના અંતરાઓ કરતા રફીએ ઢાળ પણ જરા જુદો ગાયો છે, ‘‘બાત યે હૈં ક્યું કિસી કા નામ લૂં, હો ન ઐસા મૈં હી દામન થામ લૂં, જા રહી હો તુમ બડે અંદાઝ સે, મેરી ચાહત કી સદા રોક ના લે...’’ આવું અપ્રાપ્ય લાઈનવાળું ગીત બધા શોખિનો પાસે તો ન પડ્યું હોય, સિવાય કે અમેરિકામાં હિંદી ફિલ્મોના કદાચ સૌથી જાજરમાન સંગ્રાહક શ્રી.સુમન્ત વશી અને રાજકોટના રેડિયો સીલોન-પ્રેમી શ્રી.મઘુસુદન ભટ્ટના ખજાનામાંથી આવું કંઈક મળી આવે. એક નવાઈ કાયમી ઘરી કરી ગઈ છે કે, આટઆટલી ફિલ્મોમાં કામ કરવા છતાં અશોક કુમારને મોટા ભાગના દિગ્દર્શકોએ પરદા પર ગાવા જ દીધા નથી. સાલા બધા અશોકોની આ જ દુર્દશા છે...! આ તો એક વાત થાય ચે... કોઈ પંખો ચાલુ કરો ! 

અને જ્યારે ઉત્તમ જ બનવાનું હોય ત્યારે સમાધાન કોઈ કરતું નથી. નવી નવી ઈસ્ટમેન કલર ફોટોગ્રાફીમાં આંખને ઠંડક મળે, તેવા દ્રશ્યો પ્રકૃતિના પણ વિપુલ પ્રમાણમાં લેવાયા છે. કેમેરાની તમામ ફ્રેમો સરળ અને પ્રેશકને સમજાય એવી લેવાઈ છે. અન્યથા, કલા અથવા કંઈક નવું કરી બતાવવાના જૂનુનમાં સિઘ્ધહસ્ત કેમેરામેનો ફિલ્મી પાત્રોને ફ્રેમમાં એવી રીતે ગોઠવે છે, જે સમજવામાં જ નહિ, જોવામાં ય કઠિન પડે. બિમલ રોય કે ૠષિકેશ મુકર્જીની જેમ અસિત સેન પણ બંગાળી દિગ્દર્શક હતા. આ લોકોની ફિલ્મોમાં વાર્તા કહેવાની રીત, વિષય કે ફોટોગ્રાફી પણ જોવામાં સરળ હોય. વાર્તા સરળતાથી કહેવાની અણઆવડતને કારણે હમણાં આવેલી ફિલ્મ શાંગહાઇએક સારી ફિલ્મ બનતા બનતા સહેજમાં રહી ગઇ. પ્લીઝ મમતાજોશોજી. આવી સંસ્કારી ફિલ્મો વારંવાર નથી આવતી, એ તો તમે ય જાણો છો.

27/06/2012

कैसे करुं मुकद्दमा उस पर बेवफाई का ? मेरा दिल वकील उसका

ગાડી ફર્સ્ટ ફ્લોર સુધી આવી શકે તેમ નહોતી, એટલે વાઈફ ગાડી નીચે પાર્ક કરતી હતી, હવે તો પહેલા જેવી ગાડીઓ ને પહેલા જેવા ફલોર પણ ક્યાં થાય છે, ભાઈ ! એ જમાના તો ગીયા...! 

અનુભવો તમને ય હશે કે, ગાડી વાઈફોને પાર્ક કરવા આપો, એટલે જેની ગાડીને ઠોકી દીધી હોય, એ આજે નહિ તો કાલે, આપણને મારવા તો આવવાનો છે. જો કે, હજી ગુજરાતમાં લાજ-શરમ મરી પરવારી નથી અને પુરૃષો સૌજન્યશીલ રહ્યા છે પરિણામે, ગાડી વાઈફે ઠોકી દીધી હોય તો પણ એ લોકો વાઈફ ઉપર હાથ નહિ ઉપાડે, આપણને ઢીબી નાંખવા આવશે. સાલો, ભલાઈનો તો જમાનો જ રહ્યો નથી. પણ એની કે આપણી, કોઈની વાઈફ ઉપર એ લોકો હાથ નહિ ઉપાડે... આપણે કોઈ 'દિ ઉપાડયો છે, તે બીજો ઉપાડી જાય? એક ગોરધન તરીકે હું સ્માર્ટ અને અનુભવી બહુ, (અનુભવીનો મતલબ, એક વાઈફના અનેક અનુભવો સમજવાના છે... અનેક વાઈફોના 'અનેક' અનુભવો નહિ, ઈડિયટ્ટ...!) એઠલે એ બધી ગણત્રીઓ કરીને પાર્કિંગ એને સોંપીને હું ઉપર આવતો રહ્યો.

મારા બન્ને હાથમાં ભારે વજનની ગિફ્ટ પકડેલી હોવાને કારણે કોલબેલ વગાડવા કપાળનો ઉપયોગ કરી જોયો. આજકાલ કપાળ ચોંટાડીને વગાડી શકાય, એવી તો કોલબેલો ય ક્યાં થાય છે ? એ જમાના તો ગીયા...! ઝાઝી વાર ગિફ્ટ પકડીને ઊભા રહી શકાય એમ નહોતું. એક્ચ્યુઅલી, એ ગિફ્ટ એટલે ફૂલનું કૂંડું હતું. વિપુલ-ક્ષમાને ગમશે તો ઠીક છે, નહિ તો એમના માથે પછાડીને પાછા આવતા રહીશું, એવી આપણી ગણત્રી. આવા કુંડા તમે તો જાણો છો કે, નીચેથી કાળા અને ચીકણા હોય (લસરી જાય) ને ઉપરથી એના પાદંડા આપણને ગલીપચી કરતા હોય, એટલે એમ કૂંડા પકડીને ઊભા રહેવું, એ પુરાતન કાળમાં ફક્ત રાજપુતોને ફાવતું અને હાલમાં બ્રાહ્મણોને ફાવે છે. રાજપુતોના કૂંડામાં દુશ્મનોના માથાં મૂકાણાં હોય અને બ્રાહ્મણોના કૂંડામાં તુલસીનો છોડ હોય તો ય ગામમાં વાતું થાય કે, ''હમણાં બહુ કમાણો લાગે છે !''? ઘણીવાર તો કૂંડામાં એકલી માટી જ હોય... છોડ જેને ગિફ્ટ આપીએ એ લોકોએ ફુરસતમાં ઉગાડી લેવાના.

વિપુલ-ક્ષમા કહે કહે બહુ કરતા હતા કે, ''ડિનર પર આવો જ.'' તે મેં 'કુ, ચલો જઈ આઈએ. ભલે આજકાલ પહેલા જેવા 'ડિનરો' ક્યાં થાય છે, પણ બ્રાહ્મણો તો હજી એવા જ થાય છે.... કોક જમવા બોલાવે, તો જઇ આવવાનું ! એ જમાના ભલે ગીયાં !!!

વાઈફ ઉપર આવે તો કાંઈ કામ થાય. આપણી નહિ તો બીજા કોઈની બી વાઈફ કમ-સે-કમ દાદરેથી પસાર થતી હોય તો એને કહી દઈએ કે, ''જરા આ કોલબેલ દબાઈ આલો ને...!'' આમ તો, આપણો ફેસ જોઈને નહિ તો કૂંડુ જોઈને, એ કોલબેલ દબાઈ આલે. આપણે કહેવાની જરૃરે ય શી પડે ! સારા સંસ્કારની હોય તો કૂંડુ એની પાસે પકડાવીને કોલબેલ આપણે દબાવીએ. ખોટાં અભિમાનો શું રાખવાના આ જમાનામાં ! (અહીં સંસ્કારનો અર્થ 'સુંદરતા' સમજવો.)

પ્લસ... બીજું કોઈ ય આવે-જાય નહિ, કે ચલો આવે તો કાં તો કૂંડુ ને કાં તો કોલબેલ દબાવી આપે. આખરે, માનવી જ માનવીના કામમાં આવે ને, ભાઈ? (જવાબઃ સર જી, આવા પ્રસંગે તો બન્ને બાજુ માનવી ઊભા હોય, તો કોઈ કામમાં આવે. જવાબ પૂરો)

વાઈફને વારો બહુ થાય, એટલે હજી ઉપર આવી નહોતી. મારો મોબાઈલ વાગે રાખે, પણ ખિસ્સામાંથી કાઢવો કેવી રીતે ? ભ'ઈ, જમાનો જોઈને આજકાલ પુરૃષોને રીક્વેસ્ટ કરી ન શકાય, પણ ત્યાંથી પસાર થતી ફલેટની કોઈ આદર્શ મહિલા-બહિલા હોત, તો આપણે કહેત બી ખરા કે, 'આ જરા મોબાઈલ કાઢી આપશો ? ભગવાન તમારા બાલબચ્ચાં સુધી રાખે !'

સીડીની બાલ્કની સુધીના ચાર પગથીયાં ઉતરીને નીચે જોયું તો ઉપર જોઈને વાઈફ રાડું નાંખતી હતી, ''હંભળાતું નથી...? ક્યારનો મોબાઈલ કર કર કરૃં છું તે ?''

૭૦-લાખના ડાયમન્ડ-નૅકલેસના કાચના શો-કેસની બાજુમાં, થોરનું ઝાડ ઊગી નીકળ્યું હોય એમ, કોઈની BMW ગાડીની બાજુમાં વાઇફ સજડબંબ ઊભી રહી ગઈ હતી. એ ગુસ્સે થાય ત્યારે સમગ્ર શરીર પૈકીના ફક્ત બે આકારો હલતા દેખાય છે. એક એની જીભ અને બીજી એના પગ નીચેની જમીન. જમીન અફ કોર્સ, એના શરીરનો ભાગ ન કહેવાય, પણ એ ગુસ્સે થઈ હોય, ત્યારે વટેમાર્ગુઓને મારગડો બદલી લેવો પડે, એમ જમીન પરકાયા પ્રવેશ કરીને-આના શરીરમાં સમાઈ જઈને ફાટફાટ થતી હોય... આના તાપથી ! આપણા દેશના મહાન ફિલસૂફ શ્રી અશોક દવેજીએ ક્યાંક કીધું છે કે, 'God disposes what man proposes અર્થાત, માનવી ધારે છે કંઈક, પણ ઈશ્વર કરે તેમ જ થાય છે.' (ફિલસૂફના નામ બાબતે ભૂલચૂક લેવીદેવી.)

જમીન હાલી, ''ઊભા સુઉં રિયા છો... નીચે આવો... આંઈ ગાડીની ચાવી ગાડીમાં રઈ ગઈ છે ને હું બહાર આવી ગઈ...''

સાલું...જે અંદર રહી જવું જોઈતું'તું, એ બહાર છે ને બહાર હોવું જોઈએ, એ અંદર છે... બધો તકદીરનો ખેલ છે ! હવે તો કોઈ પંખો ચાલુ કરો...! આનાથી વધારે હિંમત શું બતાવું ?

હવે તો પહેલા જેવા પંખા ને પહેલા જેવી વાઇફોય ક્યાં થાય છે!....એ જમાના તો ગીયાં !

આમ પાછું મારૃં કામકાજ ગુરૃત્વાકર્ષણના શોધક ન્યૂટન જેવું. મોટા કાણામાંથી મોટી બિલાડી જાય, એ પછી એણે નાની બિલાડી માટે નાનું કાણું બનાવ્યું. કહે છે કે, અકળામણ બુધ્ધિને મારી નાંખે છે. ત્યાં જ ક્યાંક પાળી ઉપર કૂંડુ મૂકીને આવવાને બદલે, હું એ લઈને નીચે ઉતર્યો. સદીઓ અગાઉ બન્ને હાથમાં આ રીતે રૃપિયો ને નારીયેળ પકડીને ઊભા રહેવાનો અનુભવ મને આખી જીંદગી નડયો છે. દાદરા ઉપર એક-બે સામા મળ્યા, એમના હાવભાવ જોઈને એ લોકો મને કૂંડાચોર સમજ્યા હશે. આમ તો હાવભાવ જ નહિ, મારો દેખાવ જોઈને ભૂલ કોઈને બી થઈ જાય એમ છે.

હું એશોઆરામથી હાંફતો નથી. આ વિષય લકઝરીનો નથી. પકડેલે કૂંડે હું વાઈફ પાસે પહોંચ્યો, ''અસોક, આ રાઈંડની ગાડીની ચાવીયું કેવી તકલાદીના પેટની બનાવે છે... હવે ગાડીનો દરવાજો જ ખુલતો નથી...!''

''લે...આ કૂંડુ પકડ...''

''અરે પણ કૂંડુ પાછું સુઉં કામ લેતા આઈવા ? વિપુલભા'યના ઘરે નો મુકતા અવાય ?''

મોટા ભાગની વાઈફો એમના ગોરધનોને અક્કલના બારદાન સમજતી હોય છે ને મારાવાળી તો ઘણીવાર સાચી ય હોય છે, એટલે મેં કોઈ જવાબ ન દીધો. ઓહ, હાથમાં કૂંડું પકડેલી વાઈફ 'મુગલે-આઝમ'માં પૂતળું બનીને ઊભેલી મધુબાલા સમી લાગતી હતી. મધુબાલાને કીધેલું એવું 'આઇ લવ યૂ' વાઇફ ને ય કહી દીધું...... આપણું મોટું મન ! ક્ષણભર માટે તો હું એના પ્રેમમાં પડી ગયો, બોલો ! મેં તો ડૂપ્લિકેટ ચાવીથી દરવાજો ખોલી આપ્યો, એટલે એ સમસ્યા અકળાવનારી ન નીકળી, પણ ફરી પાછું કૂંડું ઉપર ચઢાવવું પડશે, એ ભય મને ભીત કરી રહ્યો હતો. (અહીં આપણે 'ભય' અને 'ભીત'ને છુટા પાડીને ગુજરાતી સાહિત્યને એક નવો શબ્દસમૂહ આપ્યો છે, એ બદલ સમગ્ર સાહિત્ય જગત આપણું ઋણી રહેશે. આભાર, દોસ્તો.)

''લે ડાર્લિંગ, તું કૂંડુ પકડ... હું દાદરાનો કઠેડો પકડું છું... ઉપર જઈએ.''

માનવામાં તો હજુ નથી આવતું, પણ એ માની ગઈ, એ સાલું માનવામાં ન આવે એવી વાત છે. આ વખતે વગર સહકારે હું કોલબેલ દબાવી શક્યો. દરવાજો ખોલવા ક્ષમા આવી, એ સારૃં થયું, નહિ તો સાંજ-સાંજમાં આપણે ક્યાં વિપુલીયાનું મોંઢું જોવું...? આખી રાત બગડે... આ તો એક વાત થાય છે. દોષ ક્ષમાનો જ કહેવાય. ગમે તેવા ગોરધન સાથે પરણાય જ કેમ ? વિપુલીયો પોતે ગમે તેવી લઈ આયો છે ? એણે પોતાનો ટેસ્ટ કેવો ઊંચો રાખ્યો...? ક્ષમામાં અક્કલ હોવી જોઇએ કે, ગમે તેવો ગોરધન ઉપાડી ન લવાય ? બિલકુલ મારી વાઇફ જેવી જ છે, સ્ટુપિડ...!

વાઈફ પાસેથી તો જે અપેક્ષા હતી, એ એણે પૂરી કરી. દરવાજો ખોલતા જ ચીકણું કૂંડુ સરકી ગયું અને ક્ષમાં જન્મી ત્યારે જે ચીસો એની માંએ પાડી હશે, એટલી વિરાટ ચીસો ક્ષમાએ પાડી. એનો અંગૂઠો ચીરાઈ ગયો હતો. લોહી દડદડદડ નીકળે જતું હતું. આપણે ય માણસ છીએ, દુઃખ તો થાય ને કે, વાઈફે કૂંડુ ક્ષમાને બદલે વિપુલીયાના પગ પર પછાડયું હોત, તો સાલો મહિનો ઘેર તો પડયો રહેત...

આ તો મહિના માટે સાલી 'ક્ષમુ' બંધ થઈ ગઈ !

સિક્સર

- આ મલ્ટિપ્લેક્સ થીયેટરોમાં કેવી ઉઘાડી લૂંટો ચાલે છે ? પોપ-કોર્નના ય ૭૫-૧૦૦ રૃપિયા ઠોકી લે છે...!

- આપનારા બેવકૂફો મળતા હોય, એમાં એમને શું વાંધો હોય ?

24/06/2012

ઍનકાઉન્ટર 24-06-2012

૧. તમારી દ્રષ્ટિએ આતંકવાદી એટલે કોણ?
- કૂતરો પણ જેનું ખાય છે, એનું બગાડતો નથી.
(ફર્નાન્ડીઝ કિર્લોસ્કર, અમદાવાદ)

૨. નાની નાની વાતમાં બા ખીજાતી હોય ને વહુની આંખો ભીંજાતી હોય તો શું કરવું?
- ગોરધને જરા મરદ બની બતાવવું.
(કે.એ. ઉપાઘ્યાય, સાવર-કુંડલા)

૩. દીકરી લક્ષ્મીનું સ્વરૂપ હોવા છતાં ઘણા પરિવારોમાં દીકરીના જન્મને વધાવી કેમ લેવાતો નથી?
- લાલચુ અને ડરપોક માં-બાપ.
(રિયા ડી. ઠક્કર, ભૂજ-કચ્છ)

૪. દારૂ પીવાથી જીંદગીના પ્રોબ્લેમ્સ સૉલ્વ થતા નથી, તો શું જ્યુસ પીવાથી થશે?
- એ તો જેણે જ્યુસ પીધો હોય એને ખબર પડે!
(જયેશ ઍવરેસ્ટ, સુરત)

૫. પહેલાના વખતના ‘માસ્તર’ અને આજના ‘સર’ વચ્ચે શું તફાવત?
- બેવકૂફી લાગતી હોય તો ય ભલે લાગે, પણ કેટલાક ટ્યુશનીયા-શિક્ષકો પોતાની જાતને ‘સર’ જ કહેવડાવે છે. એટલે સુધી કે, નામની પાછળ અટકને બદલે ‘સર’ લખાવતા થઈ ગયા છે... ‘સર’ કોને કહેવાય, એની ય ખબર છે...?
(પ્રહલાદ જે. રાવળ, રાજપિપળા)

૬. પગલે પગલે શક કરતા ગોરધનને કઈ ગુટીકા પાઈ દઉં?
- એને શક કરવાનો ચાન્સ ન મળે, એ જોવાની જવાબદારી તમારી છે.
(મણીબેન પટેલ, ઊંટડી-વલસાડ)

૭. મારી બુઘ્ધિનો ઉપયોગ ઑફિસમાં બહુ થતો... હવે નિવૃત્તિ પછી એ ઉપયોગ કરવા માટે શું કરવું?
- ઘરમાં છાનામાના પડ્યા રહો! હું ય એમ જ કરૂં છું.
(કિશોર ગાંધી, રાજકોટ)

૮. અન્કલજી, તમારા ચાહકોની સંખ્યા કેટલી હશે?
- વાચકો હશે... કોઈ મારા ચાહકો હોય, એવું મને તો ક્યારેય લાગ્યું નથી.
(ડિબ્બુ પટેલ, ધો. ૯, અમદાવાદ)

૯ પ્રેમની વ્યાખ્યા શું?
- તમે એના વખાણ કરે રાખો ત્યાં સુધી જ ચાલે, એ પ્રેમ.
(રસિક જે. ધામી, જેતપુર)

૧૦. દેવ આનંદ, રાજ કપૂર અને દિલીપ કુમારમાં સર્વશ્રેષ્ઠ કલાકાર કોણ?
- એ ત્રણેના ફાધરો.
(રાહુલ ઓઝા, ભાવનગર)

૧૧. છોકરીઓ છોકરા જેવા કપડાં પહેરે છે, પણ છોકરાઓ છોકરીઓ જેવા કપડાં કેમ નથી પહેરતા?
- એકાદ વાર દરજી પાસે બ્લાઉઝ-ફ્‌લાઉઝ સિવડાવી જુઓ... જવાબ ગામ આખું દેશે.
(સદરૂદ્દીન ચારણીયા, રાજકોટ)

૧૨. પત્ની કરડતી હોય તો મચ્છર અગરબત્તી કામમાં આવે?
- પત્નીઓ ‘આપણને’ કરડે ત્યાં સુધી જ સારૂં અને સલામત છે, ભ’ઈ!
(મુસ્તુફા જે. સાબુવાલા, લુણાવાડા)

૧૩. સત્ય કડવું હોવા છતાં આગ્રહ એનો જ કેમ રખાય છે?
- મેં તો નકરા સત્યથી ભલભલાને સળગી જતા જોયા છે...!
(મીરાં કે. સોઢા, સુરેન્દ્રનગર)

૧૪. અવનવી વાનગી બનાવીને જમાડવા છતાં પતિ ખુશ ન થતા હોય તો શું કરવું?
- ભોગ એમના...!
(ફાતિમા એમ.એસ., લુણાવાડા)

૧૫. પડોસીઓ બહાર જતી વખતે એમના બાળકોને સોંપવા આવે છે... એમની પત્નીને કેમ નહિ?
- એમને તમારો અંગત પરિચય હોઈ શકે!
(હિમાંક નાણાવટી, રાજકોટ)

૧૬. માનવસહજ ઈર્ષાવૃત્તિનો તમે કદી ભોગ બન્યા છો ખરા?
- મારી ઈર્ષા કરવી પડે, એવું તો કોઈ તત્ત્વ મારામાં નથી.
(કેશવ કટારીયા, રાજકોટ)

૧૭. પત્ની અને પ્રેમિકા વચ્ચે શું ફરક?
- પ્રેમિકાના બાળકો સાલા... આપણને મામા કહેતા હોય છે!
(ચિરાગ કે. પંચાલ, મધવાસ, લુણાવાડા)

૧૮. ‘ઍનકાઉન્ટર’માં સવાલો સાદા પોસ્ટકાર્ડ પર જ કેમ પૂછવાના?
- ...ને તો ય, લોકો સવાલને બદલે નિબંધ લખીને મોકલે છે ને પછી બૂમો પાડે છે કે, અમારા જવાબ જલ્દી કેમ નથી આવતા. જલ્દી જવાબ જોઇતો હોય તો પોસ્ટકાર્ડ પર નામ, સરનામું, મોબાઈલ નંબર અને સવાલ સિવાય કંઈ ન લખો.
(ૠષિ વૈષ્ણવ, જામનગર)

૧૯. વધારે સારૂં પાત્ર મળશે, એવી આશામાં જીવનભર કૂંવારા રહેનારાઓને તમારો શું સંદેશ છે?
- કોઈના સંદેશની જરૂર પડે, એવી એમને હવે જરૂરત હોતી નથી.
(અફરોઝબેન આર. મીરાણી, મહુવા)

૨૦. આગામી વિધાનસભાની ચુંટણીઓમાં તમે ઉમેદવારી નોંધાવો, તો બેશક જીતી જશો.
- નહિ જીતાય. જૂનાગઢના નાગરોનો મને એક પણ વૉટ નહિ મળે.
(નિરંજન વૈષ્ણવ, જૂનાગઢ)

૨૧. તમે ગુજરાતી ભાષાના લબ્ધપ્રતિષ્ઠ હાસ્યલેખક હોવા છતાં, આ કૉલમનું નામ અંગ્રેજીમાં કેમ રાખ્યું છે?
- મારે બીજી એક કૉલમ શરૂ કરવી છે, ‘સ્ટેશન-સ્ટેશન’... જરા એનું ગુજરાતી કરીને મોકલાવશો?
(કરીમ વહોરા, વડોદરા)

૨૨. ‘સ્ત્રીની બુઘ્ધિ પગની પાનીમાં,’ વાત કેટલી સાચી?
- જે પુરૂષને એ પાની નીચે દબાવાનું સૌભાગ્ય પ્રાપ્ત થયું હોય, એ આવું કહે એ લાઝમી છે.
(કાસમ કક્લ, સિક્કા)

૨૩. ‘સાઘુ તો ચલતા ભલા’નો અર્થ?
- મને સમજ છે ત્યાં સુધી, એક માત્ર સ્વ. ડોંગરે મહારાજને હું સાઘુસરીખો દરજ્જો આપું, બાકી બધા તો ધરખમ પૈસા બનાવી લીધા પછી પણ ‘ચલતા’ નથી.
(અજય વ્યાસ, બિલખા)

૨૪. પુરૂષો સ્ત્રીઓના પગમાં પડે છે કે પ્રેમમાં, એ સમજાતું નથી...!
- જે સ્ત્રી આ બઘું સમજવાની માથાકૂટ ન કરતી હોય, એનું લગ્નજીવન ફૂલટાઈમ સફળ થાય.
(ૠષિતા માલવીયા, બિલખા)

૨૫. પરણેલા પુરૂષ અને કૂંવારા પુરૂષ વચ્ચે સામ્ય શું?
- બન્ને ‘પુરૂષ’ હોય છે.
(શૈલેષ ચૌહાણ, તળાજા)

૨૬. ભર વરસાદમાં એક જ છત્રી નીચે છેલ્લે કોની સાથે પલળવાનો મોકો મળ્યો હતો?
- સાચી ધારણા છે... મારી છત્રીની બહાર હું પલળતો હતો... કાયમ માટે કોરાધાકોડ રહી જવાનો મોકો એને મળ્યો હતો.
(શીતલ/મીરાં મિસ્ત્રી, ભરૂચ)

૨૭. હાસ્ય લેખક હોવાને નાતે તમારા ઘરનું વાતાવરણે ય હળવું ફૂલ્લ રહેતું હશે ને?
- એવું બધે ન હોય ! ડાકૂ-કથાના લેખકના ઘરમાં બધા કામો બંદૂકના ભડાકે ન થતા હોય !
(રમેશ સુતરીયા, મુંબઇ)

22/06/2012

‘અનપઢ’ (’૬૨)

ગીતો
૧... સિંકંદરને પોરસ સે કિ થી લડાઈ, જો કિ થી લડાઈ .......... મહેન્દ્રકપૂર
૨... આપ કી નઝરોં ને સમઝા, પ્યાર કે કાબિલ મુઝે.......... લતા મંગેશકર
૩... હૈ ઈસી મેં પ્યાર કી આબરૂ, વો જફા કરે, મૈં વફા કરૂં...... લતા મંગેશકર
૪... વો દેખો જલા ઘર કિસી કા, યે તૂટે હૈં કિસ કે સિતારેં....... લતા મગેશકર
૫... જીયા લે ગયોજી મોરા સાંવરીયા, લાગી મન મેં......... લતા મંગેશકર
૬... દુલ્હન મારવાડ કી આઈ છમછમ, દુલ્હો લખનૌ રો ....... આશા-રફી
૭... રંગબિરંગી રાખી લેકે આઈ બહેના, રાખી બંધવા લે........ લતા-કોરસ

*********

ફિલ્મ : ‘અનપઢ’ (’૬૨)
નિર્માતા :  રાજેન્દ્ર ભાટીયા
નિર્દેષક-લેખક :  મોહન કુમાર
સંગીત :  મદન મોહન
ગીતકાર :  રાજા મેંહદી , અલીખાન
રનિંગ ટાઈમ : ૧૬- રિલ્સ
કલાકારો : માલા સિન્હા, ધર્મેન્દ્ર, બલરાજ સાહની, શમિન્દર, બંિદુ, ઘૂમલ, નઝીર હુસેન, મોહન ચોટી, રામ મોહન, મુમતાઝ બેગમ, અમરનાથ, એસ.કે. પ્રેમ, કુસુમ ઠક્કર, રતન ગૌરાંગ, પૉલ મહેન્દ્ર, બ્રહ્મ ભારદ્વાજ, જીવનકલા, બેલા બૉઝ, રામ અવતાર, (નાનકડી) અરૂણા ઈરાની, મૂલચંદ, બૅબી ફરીદા અને શશીકલા.

ધીરૂભાઈ અંબાણીના છોકરાઓને અબજો રૂપિયાનો કારોબાર જસ્ટ બી કૉઝ... ધીરૂભાઈના પુત્રો હોવાને કારણે નથી મળ્યો. મેહનત બધા કરે છે ને નસીબ પણ રસ્તે રખડતું બાળક નથી કે, જેને જોઈએ એ તેડી લે. ભણવું તો ધીરૂભાઈના છોકરાઓને ય પડે છે ને, એમાં ય અબજોપતિ બાપના દીકરાઓએ તો ઘણું ભણવું પડે છે, જેથી બીજા ભણેલાઓ એમને ‘મામો’ બનાવી ન જાય.

શિક્ષણનું મહત્વ કેટલું છે એ સમજાવવાની તો હવે જરૂર નથી, પણ હજી હમણાં ય સમજો ને... ૩૦-૪૦ વર્ષો પહેલા જ આપણી પ્રજા સંતાનોને ફક્ત એટલા માટે ભણાવતી હતી કે, બીજા ભણાવે છે, માટે. સમાજમાં રહેવા માટે... ને ખાસ તો કન્યા સારી મળે, માટે સંતાનોને ભણાવવામાં આવતા. યાદ હોય તો આપણા વખતમાં આપણા વાલીઓના ઘ્યાનમાં ત્રણ જ ફૅકલ્ટી હતી, આટ્‌ર્સ, કૉમર્સ અને સાયન્સ. આપણે ય આ ત્રણમાંથી ગમે તે એકમાં એટલે ધુસ્યા’તા કે, બીજું કોઈ નૉલેજ હતું નહિ. એક જ ઈન્દ્રીયનું જ્ઞાન કે ગણિત-વિજ્ઞાન પાકા ન હોય તો આટ્‌ર્સ કે કૉમર્સમાં જવાનું. પણ આજે ય ગરીબીને કારણે કરોડો બાળકોને એમના માં-બાપ અક્ષરજ્ઞાન આપવાનું ય ટાળે છે- ટાળવું પડે છે ને ક્યાંક તો ધર્મની આડ લઈને સ્ત્રીઓને ભણાવવા ઉપર પ્રતિબંધ છે. તાલીબાનોએ હમણાં સ્કૂલની અનેક બાળકીઓને જસ્ટ, એટલા માટે રહેંસી નાંખી કે ધર્મમાં સ્ત્રી-શિક્ષણની મનાઈ છે.

આ ફિલ્મ ‘અનપઢ’ પણ સ્ત્રી-શિક્ષણના પ્રમોશન માટે બનાવાઈ છે.

બલરાજ સાહની એક નાનકડા ગામનો રઈસ જમીનદાર મોટા ઘરમાં એક માત્ર એની વહાલસોયી સગી બહેન માલા સિન્હા સાથે રહે છે. બહેન ઉપર અપ્રતિમ પ્રેમ અને પાસે પૈસો છે ને ધારૂં તે રઈસ ખાનદાનમાં બહેનને પરણાવી શકીશ, એ ભરમમાં બહેનને શાળામાં અક્ષરજ્ઞાન પણ એટલા માટે અપાવવા નથી દેતો કે, અભ્યાસમાં ઘ્યાન ન આપતી માલા સિન્હાને શિક્ષકે હળવો ઠપકો આપ્યો ને બહેને ઘેર આવીને માસ્તર વિરૂઘ્ધ રાવ કરી. (નાની માલા સિન્હાના પાત્રમાં નાનકડી અરૂણા ઈરાની છે) બસ. ચૌધરી સાહેબનો પિત્તો ગયો અને પૈસો જ કાફી છે ને ભણાવવાની કોઈ જરૂર નથી, એવા ગુરૂરમાં બલરાજ માલાને નિરક્ષર રાખે છે અને મસ્સમોટું દહેજ આપીને બહેનને લાલચું નઝીર હુસેન-મુમતાઝ બેગમના શિક્ષિત અને સંસ્કારી સુપુત્ર ધર્મેન્દ્ર સાથે પરણાવે છે. કમનસીબે, લગ્નની પહેલી રાત્રે જ ધર્મેન્દ્રને ખબર પડી જાય છે કે, પત્ની માલા તો તદ્દન નિરક્ષર છે- અક્ષરજ્ઞાન પણ નથી, તેથી તેને તરછોડી દે છે. એમાં ય કાંઈ જ વાંચતા આવડતું ન હોવાથી ધર્મેન્દ્રના નાના ભાઈને દવાને બદલે ઝેરની બોતલ પીવા આપે છે, જે સસુરજી જોઈ જાય છે ને ઘરમાંથી કાઢી મૂકે છે. પણ ત્યાં જ બલરાજ સાહની આવી જતા, બહેન સાથે આવા દુર્વ્યવહાર બદલ નઝીર હુસેન સાથે ઝઘડે છે. નઝીર બલરાજને અપમાનિત કરીને કાઢી મૂકે છે. એના ગયા પછી ધર્મેન્દ્ર આવી પહોંચતા પિતાના આવા ખરાબ વ્યવહાર બદલે પિતાને ખખડાવીને ગુસ્સામાં બલરાજને પાછો લઈ આવવા ગાડી ભગાવે છે, પણ રસ્તામાં અકસ્માત થતા ધર્મેન્દ્ર મૃત્યુ પામે છે. ઘરની આવી અવદશાનું કારણ ‘વહુ’ છે, એવા આક્ષેપ હેઠળ એ લોકો માલાને પહેરેલે કપડે ઘરમાંથી કાઢી મૂકે છે. રસ્તે રઝળતી માલાને આશરો બચપણની લંગડી દોસ્ત શશીકલા આપે છે અને એના જ ઘરમાં માલા ધર્મેન્દ્રની પુત્રી (બિંદુ) ને જન્મ આપે છે. એક તબક્કે બિંદુને ય સ્કૂલમાંથી કાઢી મૂકાય છે, ત્યારે ભૂતકાળ યાદ કરીને માલા હવે એના ભાઈએ કરેલી ભૂલ દોહરાવવા નથી માંગતી અને દીકરીને સ્કૂલે પાછી મોકલે છે, જે મોટી થઈને યુનિવર્સિટી ફર્સ્ટ આવે છે. માલાના સસરાનો નાનો એક વંઠેલ પુત્ર (અમરનાથ) બિંદુને ફોસલાવીને બળાત્કાર કરવા જાય છે, ને માલા અને બલરાજ તેને બચાવી લેવા અમરનાથને મારી નાંખે છે, પણ બહેનને બચાવવા બલરાજ ગૂન્હો પોતાના માથે ઓઢી લે છે. એને પાંચ વર્ષની સજા થાય છે અને આ બાજુ સહુ સારાવાના થાય છે.

મોહનકુમારે સરસ અને સ્વચ્છ વાર્તા લખી છે- હેતુ અથવા મૅસેજ સાથેની. એ જમાનાની લગભગ બધી ફિલ્મોના જન્માક્ષરોમાં એક ગ્રહ કૉમન હતો, વાર્તામાં મૅલોડ્રામા ધુસાડવાનું. મોહનકુમારે ય બાકાત રહ્યા નથી. મૅલોડ્રામા એટલે ગમે ત્યાંથી મારીમચડીને પ્રેક્ષકોને રોવડાવવાના. પણ એ તો અહીં કેટલીક ક્ષણો પૂરતું જ છે, બાકીની આખી ફિલ્મ જોવી ગમે એવી છે. ફોટોગ્રાફી મનોહર-મનોહર થઈ હોય તો ગામડામાં બનેલી ફિલ્મના દ્રશ્યો નયનરમ્ય લાગે અને એવું અહીં બન્યું છે પણ ખરૂં. આ ફિલ્મ ‘અનપઢે’ બે વાત બહુ મુલાયમ ઢબે કરી છે, એક તો શિક્ષણના મહત્વની અને બીજી... ભાઈ-બહેનના પ્રેમની, જેમાં અતિશયોક્તિ થઈ જાય તો નુકસાન બન્ને પક્ષોને જ નહિ, અનેકોને થતું હોય છે. દિગ્દર્શક મોહન કુમાર પણ આજની એકતા કપૂરથી કમ નહોતા. ઈન ફૅક્ટ, એ અને આ જમાનાની ઘણી ફિલ્મી હસ્તિઓ શુકન-અપશુકનનો શિકાર છે. એકતા કપૂરની સીરિયલો કે રાકેશ રોશનની ફિલ્મો ફક્ત ‘ક’ થી શરૂ થાય, એમ આ મોહન કુમારે તો ઉતારેલી તમામ ફિલ્મો ‘અ’ થી શરૂ થતી. લીસ્ટ જોઈ લો. અનપઢ, આસકા પંછી, આપકી પરછાઈયાં, અમન, અંજાના, આપ આયે બહાર આઈ, અમીર-ગરીબ, આપબીતી, આતિશ, આપ તો ઐસે ન થે, રાઉન્ડર, અવતાર, અમૃત, આઝમાઈશ.

ફિલ્મ ‘અનપઢ’માં બીજાના અભિનયોની વાત આપણે પછી કરીશું.. પહેલા મને મારા ખૂબ્બ જ પ્રિય કૉમેડિયન ઘૂમલની વાત કરી લેવા દો. આ ઘૂમલ મને આજે પણ ધોધમાર હસાવે છે. હું તો એને જોતાની સાથે જ હસવાનું ચાલું કરી દઉં છું. એનું મોંઢું જોવું મારા માટે પર્યાપ્ત છે. ઘૂમલ ઍક્ટર તરીકે અન્ડર-રૅટેડ ગણાયો, નહિ તો કૉમેડી કોઈ નાની માંના ખેલ નથી. એ ઘણો સારો કૉમેડીયન. ઘૂમલ હંમેશ મેહમુદનો થઉ-થઉ થવા છતાં થવા ન માંગતો સસરો બન્યો હોય, શોભા ખોટે એની દીકરી હોય, એવી સ્થૂળ કૉમેડીઓ પણ મને તો બેશક ખૂબ હસાવે છે. આવો ઘૂમલ આ ફિલ્મમાં ચોરીછુપી મળવા આવતા પ્રેમીના રોલમાં કેવી લાગે ? અહીં એની પ્રેમિકા (કુસુમ ઠક્કર) ને છાનોમાનો મળવા તો આવે છે પણ, એની પ્રેમિકા કહે છે, બાપૂએ એના લગ્ન બીજે નક્કી કરી દીધા છે, તો આ ગુસ્સે થઈને કહે છે, ‘‘બાપૂ કૌન હોતા હૈ તુમ્હારી બાત પક્કી કરનેવાલા ? બાપ કા માલ સમઝા હૈ ક્યા ?’’ એવું કહેતો ઘૂમલ યાદ આવે છે ને, અત્યારે આ લખતા લખતા ય મારૂં હસવાનું રોકાતું નથી. કમનસીબે, ઘૂમલ વિશે આખી ફિલ્મ ઈન્ડસ્ટ્રીમાં કોઈને કશી પડી નથી. હું જેટલી વાર મુંબઈ જઉં, એટલી વાર એના વિશે તપાસો કરૂં, પણ કોઈને ઘૂમલ વિશે બે શબ્દની પણ જાણકારી નથી. સહુને એટલી તો મસ્ત ખબર છે કે, એ મરી ગયો...! અલબત્ત, આ ફિલ્મમાં અભિનયના બધા સુરમાઓ હતા, છતાં કોઈને કોઈ જબરદસ્ત ઍક્ટિંગ બતાવવાનો મોકો મળ્યો નથી. વાર્તા એની મેળે સરળ વહે જાય છે, એમાં મહાન કક્ષાની ઍક્ટિંગ બતાવીને છવાઈ જવાય, એવા મેદાનો માલા સિન્હા કે બલરાજ સાહનીને ય મળ્યા નથી. કદાચ ઉચ્ચ કક્ષાની ઍક્ટિંગની આ ફિલ્મમાં જરૂરે ય પડે એમ નથી.

’૬૦-ના દાયકાની શરૂઆતમાં ધર્મેન્દ્ર હજી નવો આવ્યો હતો, એટલે એને એવા કોઈ રોલ મળે નહિ. ધરમો અને મનોજ કુમાર મુંબઈ આવીને ફિલ્મોમાં કામ કરવા માટે રીતસર સ્ટુડિયો-સ્ટુડિયો ચક્કરો મારતા હતા, નિર્માતાઓને આજીજીઓ કરતા હતા અને બન્ને ફાલતુ લૉજમાં જીગરી દોસ્ત બનીને સાથે રહેતા જમતા. એક મોડો પડ્યો હોય તો બીજો જમે નહિ એવી દોસ્તી. પણ બન્નેના નસીબ ખુલ્યા ને બન્ને મોટા હીરો બની ગયા, એ દરમ્યાન શું થઈ ગયું, એ તો કોઈ જાણતું નથી પણ આજ સુધી એ બન્ને વચ્ચે જીવલેણ અબોલા રહ્યા છે. આમ તો ફિલ્મોમાં કોઈ કાયમી દુશ્મની કે દોસ્તી હોતી નથી... ધર્મેન્દ્ર અને મનોજ કુમારનો કિસ્સો એકમાત્ર અપવાદ છે.

‘અનપઢ’ની હીરોઈન માલા સિન્હા વાસ્તવમાં ય ખાસ કાંઈ ભણેલી નહોતી. જો કે, વર્ષો સુધી છુપી રહેલી એક વાત હજી હમણાં સામે આવી. માલા સિન્હા પ્રદીપ કુમારના આધળા પ્રેમમાં હતી. અલબત્ત, આ નહિ તો આ-બ્રાન્ડની કોઈ ચાલુ બાઈ માલા નહોતી. એ પ્રદીપ કુમાર પર બેતહાશા ન્યોછાવર હતી, પણ પ્રદીપ કુમાર છાપેલું કાટલું હતો. એણે જે ફૂટપાથ પર જગ્યા મળે, ત્યાં પોતાના લફરાના લારી-ગલ્લા ઊભા કરી દીધા હતા. એ વખતે મઘુબાલા સાથે પ્રદીપ કુમારનું ચક્કર પૂરજોશ ચાલતું હતું. મઘુબાલા એ વખતે ભારત ભૂષણને ય એક સરખો રમાડતી હતી. (પ્રેમનાથ અને દિલીપ કુમાર તો પછી આવ્યા... અથવા તો ... ‘યૂં કહો ના.. એ બન્નેના હાથમાં ય મઘુએ પડીકા પકડાવી દીધા હતા.)

તબક્કો એવો આવ્યો કે, ગુસ્સાથી તરબતર થયેલી માલાને ખબર પડી કે, સાંવરીયો તો મઘુના ય પ્રેમમાં છે, એટલે ઘૂઆફૂંઆ થતી માલુ પ્રદીપ કુમારના ઘરે જઈને માલાને થપ્પડ મારી આવી હતી ને એક ફિલ્મના સૅટ પર મઘુબાલા અને માલા સિન્હા બધાના દેખતા બેફામ ઝગડ્યા હતા.. માલુમાં ય બહુ લાંબી નહિ હોય ! સાલા, કોઈ નહિ ને પ્રદીપ કુમાર માટે...! કોઈ પંખો ચાલુ કરો !

માલા સિન્હા, મદન મોહન અને લતા મંગેશકર ત્રિપુટી ફિલ્મે ફિલ્મે કુદરતી રીતે જ ભેગી થઈ જતી અને કેવા મનોહર ગીતો આ ત્રણેએ આપ્યા છે ! લિસ્ટ લખવા જઈએ તો લેખ લાંબો થાય, પણ ફિલ્મ ‘અનપઢ’ના બે મશહુર ગીતો, ‘‘આપ કી નઝરોં ને સમઝા...’ અને ‘‘હૈ ઈસી મેં પ્યાર કી આબરૂ...’’ માટે વર્ષો જૂની ચવાઈ ગયેલી હકીકત સહુ જાણે છે કે, સંગીતકાર નૌશાદે જાહેરમાં જ નહિ, ખુદ અશોક દવેને કીઘું હતું કે, ‘‘યસ. એ વાત સાચી છે કે, હું બોલ્યો હતો કે, એક તરફ મારી સમગ્ર કારકિર્દીનું સંગીત ને બીજી બાજુ મદન મોહનના આ બે ગીતો તોલવા બેસો તો મદનનું પલ્લુ ભારે થાય!’’

પણ હવે વાત ત્યાંથી આગળ વધી છે. મદન મોહનના પુત્ર સંજીવ કોહલીએ હજી હમણાંના એક ઈન્ટરવ્યૂમાં આ વાતનો વિસ્ફોટ જુદી રીતે કર્યો છે, કે ‘‘પપ્પા અમને મહિનામાં એકાદવાર અવશ્ય નૌશાદના ઘેર લઈ જતા. બન્ને સારા મિત્રો હતા, પણ પપ્પાની હાજરીમાં કે એ જીવતા હતા ત્યારે નૌશાદે ક્યાંય પણ મદન મોહનના સંગીતનો ઉલ્લેખ માત્ર કર્યો નથી. એમના ઘેર બેઠા હોઈએ, ત્યારે પણ પપ્પાના એકે ય ગીતનો નૌશાદે ઉલ્લેખ પણ કર્યો નથી.’’

એ વાત જુદી છે કે, આ બન્ને મહાન ગીતોના પડછાયામાં આ જ ફિલ્મના અન્ય ગીતો ઓરમાયા થઈ ગયા, નહિ તો લતાના જ બે ગીતો ‘વો દેખા જલા ઘર કીસી કા...’ અને ‘જીયા લે ગયો જી મોરા સાંવરીયા’ (પરદા પર નાની બિંદુ ગાય છે.) એટલા જ કર્ણપ્રિય છે, પણ મને ખૂબમખૂબ ગમ્યું હોય તો મુહમ્મદ રફી અને આશા ભોંસલેનું ‘દુલ્હન મારવાડ કી...’ અનેક વૅરાયટીઝ સાથેનું ગીત છે. બિંદુનો પ્રેમી બનતો શમિન્દર પણ ધર્મેન્દ્ર, જૉય મુખર્જી અને મનોજ કુમારની સાથે જ હીરો બનવા આવ્યો હતો, પણ એ વખતનું ઑડિયન્સ કેટલું અક્કલવાળું હશે.. એના કરતા વિલન (અમરનાથ) વધારે સજ્જન લાગે છે. આવો કદરૂપો માણસ હીરો બનવા આવે, એ વાતે જ આપણા બધાની બાઓ કેવી ખીજાય ? થૅન્ક ગૉડ, એ સહેજ પણ ચાલ્યો નહિ. શશીકલા ફરી એક વાર આ ફિલ્મમાં પણ વૅમ્પને બદલે સારી સ્ત્રીનો રોલ કરે છે, પણ થોડા જ વર્ષોમાં આ જ શશી આપણી માલુ (માલા સિન્હા) ની પાછળ ફિલ્મ ‘ગુમરાહ’માં કેવી પડી ગઈ હતી, એ કાંઈ ભૂલાય ? અર્થ એટલો જ કે, સ્ત્રીઓનો કદી ભરોસો કરવો નહિ. 

સુખ એ વાતનું છે કે, આ ફિલ્મ ‘અનપઢ’ માતા સરસ્વતિને અર્પણ છે.

20/06/2012

ચરકટનો એક્કો, દૂરી, તીરી... એટલે પાક્કી રૉન

બ્લાઇન્ડ- ફાઇન્ડ પતી ગયા પછી પત્તા જોયા. પહેલો જ ચરકટનો એક્કો. એક- બે જણાએ આપણી સામે જોઈ લીઘું... નેવર માઇન્ડ. બીજું પત્તુ ખોલ્યું, ‘‘માય ગૉડ... ચરકટની દૂરી... તાબડતોબ દુનિયાભરના ભગવાનોને કામે વળગાડી દીધા, ‘હે ગણપતિ બાપ્પા... હે મહાવીર સ્વામી, હે અંબે માતા..’ ત્રીજી તો હવે ચરકટની તીરી જ કાઢજો, બાપા... બહુ તૂટી ગયો છું... બે કલાકથી એક ગેઇમ નથી આવી...’’

‘‘આ.. આ....ને એ આઆઆ... શીટ ! ફલ્લીનો છગ્ગો... તારી જાતનો છગ્ગો મા... રોન ના નીકળી...’’

...ને પ્રાચીન કાળમાં હલદીઘાટી, પ્લાસી કે પાણીપતના યુદ્ધો જીતનારો સેનાપતિ આજે એક નાના અમથા નડિયાદના સ્ટેશન પરની મારામારીમાં હારી જાય, એમ આપણે પડી ગયા. ટેબલ પર મિનિમમ રૂા. ૪૦૦- ૫૦૦નો માલ પડ્યો છે... આ જીત તો બે મહિનાથી મારો ખાધે રાખ્યા છે, એ બધાનું સાટું વળી જાત... સાલી એક તીરી ન આઇ...! ...ને એમાં ય છેલ્લે જ્યારે શૉ થાય ત્યારે આખી દુનિયા હળગાઈ મારવાની દાઝો ચડે.. અઠ્ઠા ભારે બાજીવાળો જીતી ગયો... ભ’ઇ હિંમતના પૈસા છે !

તીનપત્તી જેવી બીજી કોઈ લઝ્‌ઝત નથી, એવું એને ધાર્મિકપણે રમનારા માને છે.. ભારત સરકાર ખેલકૂદને સારૂં પ્રોત્સાહન આપે છે. તીન પત્તી પણ ખેલકૂદ- ઓ.કે. ખેલ છે, પણ કૂદ નથી... એટલે અહીં આઘ્યાત્મિક ઢબે વિચારવું રહ્યું કે, શું તીનપત્તીને આપણા જીવન સાથે કોઈ સંબંધ ખરો ? દર ત્રીજી- ચોથી મિનિટે નવી બાજી આવે ને એક એક બાજી જોતી વખતે કોઈ મહાન સત્ય આપણી સામે આવવાનું હોય, એવો થડકારો અને થનગનાટ થાય. સાચી કભી ખુશી કભી ગમ તો આ છે, ભ’ઈ ! દીકરીનું રીઝલ્ટ આવવાનું હોય એ પહેલાની દસ- બાર ક્ષણો કેવી હલાવી નાખનારી હોય છે ? ૯૧ ટકા તો ધાર્યા જ છે... દર વખતે ૯૦-થી નીચે તો એ ગઈ જ નથી. સેકન્ડે- સેકન્ડ કોઈ મનભાવનના આવવાની પ્રતીક્ષા હોય, જીવ ઝાલ્યો ન રહેતો હોય ને ક્ષણે ક્ષણે નજર મોબાઇલ પર જતી હોય... ‘જરા સી આહટ હોતી હૈ, તો દિલ સોચતા હૈ કહીં યે વો તો નહીં...’ હડફડહડફડ કરતા ભારે પગલા ભરીને દરવાજો ખોલવા જઈએ ત્યાં સામે ‘સાબુના લાટા સામે પ્લાસ્ટિકની ડોલ ફ્રી’ વેચનારી બહેન ઉભી હોય... ચરકટની તીરીને બદલે ફુલ્લીનો છગ્ગો નીકળે ! બન્ને અવસ્થામાં સાબુનો લાટો બચકા ભરી ભરીને ચાવી જઈએ, એટલે ગુસ્સો ના ચઢે ? 

પણ તીનપત્તી રમવાની પ્રેક્ટિસો પડી હોય તો મન કોઈ ગીરિતળેટીમાં ચલમ ફૂંકતા નાગા બાવા જેવું શાંત હોય. તીરીને બદલે લાટાવાળી આવે તો ય ગુસ્સે ન થવાય. માણસ આઘ્યાત્મિક તબક્કે પહોંચી ગયો હોય કે, ‘ડોન્ટ, વરી મેન...આ નહિ તો આવતી બાજીમાં તીરી આવશે..’ ને આવેય ખરી.. લાલના પંજા અને કાળીના દસ્સા સાથે...! શું ચાટવાની ? (જવાબ: નહિ ચાટવાની: જવાબ પૂરો.) 

તીનપત્તીમાં જીવનના મહામૂલા સત્યો સમાયા છે. પત્તુ ચાલતું ન હોય ને રમનારો બરાબરનો ભરાયો હોય, ત્યારે કંટાળીને જગ્યા બદલવાની ગોઠવણ કરે છે, ‘ભ’ઈ, ચલો જગ્યા બદલો હવે...’ એમાં લોજીક- ફોજીક કાંઈ ન હોય, પણ નસીબમાં ઉલ્લુનો પઠ્ઠો હોય તો જગ્યા બદલતાની સાથે પહેલી જ બાજી ધમાકેદાર આવી જાય, એટલે જિંદગીભર જ્યાં ને ત્યાં જગ્યા બદલતો રહે. આ હાળું વાસ્તુશાસ્ત્રવાળું ડીંડક જેણે ચલાવ્યું હશે, એ તીનપત્તીનો અઠંગ જુગારી હોવો જોઈએ. જગ્યા બદલવાથી નસીબ બદલાય, એ જ્ઞાન સૌથી પહેલું તીનપત્તીવાળાએ જગતને આપ્યું, એ કામમાં આવ્યું વાસ્તુશાસ્ત્રીઓને. બંને શાસ્ત્રોમાં સાલું કોઈ લોજીક નહિ, કોઈ સાયન્સ નહિ, પણ મહીં ભરાઈ જનારાઓની બેવકૂફીઓ ઉપર બન્નેના ધંધા ચાલે છે. હમણાં ના કીઘું. જુગારી એકવાર જગ્યા બદલે ને એના સદ્‌નસીબે પહેલી જ બાજી આવી ગઈ, એટલે બીજા બેઠેલાઓ ય એવા માની જાય, કે એમાંનો ખૂબ જીતેલો એકાદો તો બેઠક પૂરી થઈ ગયા પછી ય ત્યાંથી ન ઉઠે. ‘આંયથી હવે નો ઉઠાય... આ આપણી ફેવરિટ જગીયા છે.’ 

જગ્યા બદલવાથી દર વખતે સારા જ પરિણામો આવે, એવું ઓછું છે ? મારા પ્રિય શાયર ઘૂની માંડલીયાએ એકવાર મને સલાહ આપી હતી, ‘આટલા બધા મકાનો બદલવા પડે છે, એના કરતા ભાડું સમયસર ચૂકવી દેતા હો તો ?’ (હું આ સલાહ તીનપત્તી માટે સમજ્યો હતો.) યાદ છે ને ‘ઘૂની’નો પેલો જગવિખ્યાત શૅ’ર, ‘ક્યાંય તારા નામની તખ્તી નથી, હે હવા તારી સખાવતને સલામ.’ 

જગ્યા તો જાવા દિયો, ભા’આ...ય, અસલી ખેલાડીઓ તો માણસો બદલી નાખે છે. હાર ઉપર હાર થતી જાય, એમાં હારેલો જુગારી આજુબાજુ, છત-બત, પલાંઠી ને એની બાજુમાં બેઠેલો કોઈ નિર્દોષ એને મનહૂસ લાગવા માંડે છે. અમારા ભરતીયાને એવો વહેમ ધૂસી ગયેલો કે, રમવા બેઠા પછી પોતાનો રૂમાલ બીજા કોઈના ખિસ્સામાં મુકાવી દે, પણ પેલાનું ખિસ્સું ફેઇલ ગયું, તો ધરાહાર એના ખિસ્સામાંથી મરેલો ઉંદર ખેંચી કાઢવાનો હોય એમ પોતાનો રૂમાલ કાઢી લઈ એવા જ બીજા કોઈ અભાગીયાના ખિસ્સામાં પધરાવી દે. આપણા પર્સનલ જીવન જેવું ! આપણી બદનસીબી માટે બીજાને ગુનેહગાર ઠરાવતા આપણને શરમ નથી આવતી. 

‘‘સાલું... જરાક માટે રહી ગયું...! એક પંજો આઇ ગયો હોત તો ટ્રાયો થતો’તો, બોલો... છે ને કમનસીબી ?’’ એવું કહીને પોતાની પડી ગયેલી બાજી બધાને બતાય- બતાય કરનારાઓનો તોટો નથી આ જગમાં. આવું કોકવાર કહેતો હોય તો ઠીક છે, પણ એના મનમાં ઠસી ગયું હોય છે કે, દરેકે દરેક બાજીએ એક્કાનો ટ્રાયો ચૂકી જાય છે, પાકી રૉન થતા થતા રહી જાય છે ને કલર તો આવતો જ નથી, એમાં લોહીઓ આપણા પીધે રાખે. યાદ કરો, તમારી આજુબાજુના હૈયાફૂટાઓ જગતમાં જે કાંઈ દુઃખ પડે છે, એ એના એકલાની ઉપર પડે છે ને બીજા બધા તો સુખશાંતિના ચીઝ-બટર ને મેયોનીઝવાળી લિસ્સી લિસ્સી જીંદગી જીવતા હશે ! પંખા ય આપણી પાસે ચાલુ કરાવે, નવરાઓ ! 

તમને વિશ્વાસ પડશે ? તીનપત્તી રમનારો માણસ કદી ય બેઇમાન હોઈ જ ન શકે. ધંધામાં ગ્રાહકો તો ઠીક, ભાગીદારો સાથે ય બેઇમાની કરનારો તીનપત્તીમાં ફૂલટાઇમ પ્રમાણિક બની જાય છે તેનું કારણ એ કે, એને જિંદગીભર રમવાનું હોય છે. એક જગ્યાએથી વિશ્વાસ ખોયો, એટલે આખી જિંદગીમાં એને કોઈ ન બોલાવે. આ પેલાના જેવું. આમ કોઈનું એંઠુ ક્યારેય ન પીવે પણ દારૂ પીવા બેઠા હોય, એ બધાના એંઠા પ્યાલા મસ્તીથી ને ઝીઝક વગર શેર કરતા હોય. 

બીજા શહેરોની તો ખબર નથી પણ અમદાવાદમાં તો ખાનદાન પરિવારોની સ્ત્રીઓ ય નિયમિત તીનપત્તી રમે છે અને તે પણ રૂપિયા- રૂપિયાના સ્ટેકથી જેથી ૫- ૭ કલાક રમ્યા પછી ય હારજીત તો માંડ સો-બસ્સોની થાય ને એમાં ક્યાંય જુગારનો ભાવ ન આવે. બે ઘડી ગમ્મત. આમ જોવા જઈએ તો મલ્ટીપ્લેક્સમાં ચાર જણા જોવા ગયા હોઈએ તો છસ્સો- સાતસોની ચાકી તો સીધી ટિકિટોની જ લાગી જાય છે. હોટલમાં જમવા ગયા પછી હજારથી ઓછું બિલ સાંભળ્યું નથી... ને બીજા તો કયા રાજા- મહારાજાઓના શોખ પાળી શકાય એવા આપણા શહેરો છે ? તીનપત્તી સાવ સસ્તા ભાડામાં સિઘ્ધપુરની જાત્રા કરાવે છે અને તે ય કોઈ પણ ફિલ્મ કે હોટેલ કરતા વધારે આનંદ સાથે. ને એક એક રૂપિયાના સ્ટેકથી જિંદગીભર રમો તો ય કોઈના ઘરબાર લૂંટાઈ જવાના નથી. સુઉં કિયો છો ? 

સિક્સર

‘‘મનમોહના... બડે ઝૂઠે, હાર કે હાર નહિ માને !’’